สำนวนสุภาษิต คำพังเพย คือ ถ้อยคำที่กล่าวสืบต่อกันมาช้านาน และมีความหมายเป็นคติสอนใจ สุภาษิตคือภูมิปัญญาชาวบ้านหรือคำแนะนำที่แสดงออกผ่านประโยคสั้นๆ ที่มีสาระ สุภาษิตส่วนใหญ่เป็นของท้องถิ่น สะท้อนถึงภูมิปัญญา ความเชื่อ และประเพณีของสถานที่ แต่บางคำก็อยู่เหนืออุปสรรคทางวัฒนธรรมและเป็นที่ยอมรับทั่วโลก
รวมคำพังเพย สำนวนสุภาษิตไทย ความหมาย, รูป
สำนวนมีที่มาหรือบ่อเกิดแห่งสำนวนแตกต่างกัน สำนวนที่เกิดจากธรรมชาติ การกระทำ สิ่งแวดล้อมความเป็นอยู่ อุบัติเหตุ แบบแผนประเพณี ศาสนา ความประพฤติ การ ละเล่น จากนิทานตำนาน พงศาวดารหรือประวัติศาสตร์
คนที่ชอบพูดสำนวนบ่อยๆ มักเป็นคนช่างสังเกตุ ช่างคิด มีการพูดเชิงเปรียบเทียบหรือกระทบกระเทียบ ประชดประชัน หรือพูดให้สนุก เป็นอุทธาหรณ์ เตือนสติให้คิด อย่าง ไรก็ตามสำนวนที่ใช้พูดเชื่อว่ามีมาตั้งแต่โบราณ เกิดขึ้นตามยุคสมัยต่างๆ เมื่อเกิดเหตุการณ์บ้านเมืองเปลี่ยนแปลงไป พัฒนาการของสำนวนจึงมีทั้งที่เปลี่ยนแปลงไป สำนวนเก่า ในยุคปัจจุบันไม่ได้ใช้แล้วบ้าง และสำนวนที่เกิดมาใหม่ก็มีเช่นกัน การพูดสำนวนนั้นมีความหมาย แสดงความรู้สึกนึกคิดของคนในสังคม
จะสังเกตุได้ว่า สำนวนของชาติใดๆ คน ที่อยู่นอกบริบทของสังคมนั้นมักไม่เข้าใจความหมายเพราะไม่ได้อาศัยอยู่ในสังคมนั้น เช่น คนไทย นิยมพูดสำนวนว่า “จับปลาสองมือ” ในขณะที่ คนอาหรับ จะพูดว่า “ขี่ม้าสองตัวในเวลาเดียวกัน” หรือ คนกรีก พูดว่า “มือเดียวถือแตงโมสองผลไม่ได้” หรือสำนวนของคนเวียดนามว่า “คานหามสามีไปหน้า คานหามภรรยาก็ตามหลัง” เปรียบเทียบกันสำนวนไทย “สามีเป็นช้างเท้าหน้า ภรรยาเป็นช้างเท้าหลัง” คนไทยไม่มีม้าขี่เป็นพาหนะ จึงไม่มีสำนวนเกี่ยวกับม้า แต่ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรม มีความอุดมสมบูรณ์ของน้ำ พืช ป่า และอาหาร จึงใช้ปลาเป็นสัญลักษณ์ ในการเปรียบ หรือประเทศไทยมีช้างมาก นิยมเลี้ยงช้างตั้งแต่สมัยโบราณ ก็จะเปรียบการก้าวเดินของช้างว่าเท้าหน้าต้องก้าวก่อน จะหมายถึง ชายซึ่งเป็นหัวหน้าครอบครัว ส่วน ภรรยาถือว่าเป็นเท้าหลัง ก้าวตาม ซึ่งต่างกับชาวญวนที่เปรียบกับคานหาม ที่ให้สามีเป็นผู้เดินนำหน้า ส่วนภรรยาเป็นผู้ตาม เป็นต้น ฉะนั้นสำนวนที่ใช้พูดกันติดปากจะแสดง พื้นฐานความคิด ความรู้สึก ความเป็นอยู่ ความต้องการของสังคมนั้นๆ ด้วย
หมวดหมู่ ก.
- ก ข ไม่กระดิกหู ควายหมาย: ผู้ที่เรียนหนังสือแล้วไม่รู้ ไม่เข้าใจ อ่านไม่ออกเขียนไม่ได้
- กงเกวียนกำเกวียน ความหมาย: ทำอะไรกับใครไว้ ย่อมได้รับผลกรรมนั้น เปรียบเปรยอีกอย่างก็คือกรรมตามสนองเหมือนกับสิ่งที่ทำลงไป
- กิ้งก่าได้ทอง ความหมาย: คนที่ได้ลาภยศแล้วทะนงตนลืมฐานะเดิม พอมีเงินทอง แล้วทำตัวหยิ่ง จองหอง ทะนงตน ลืมกำพืด ฐานะเดิมของตน
- กบในกะลาครอบ ความหมาย: มีความรู้หรือประสบการณ์น้อยมักนึกว่าตัวรู้มาก เปรียบคนๆ หนึ่งที่ไม่รู้เท่ากับอีกคน แต่ยังยืนกรานในสิ่งที่ตนเชื่อทั้งๆ ที่โลกภายนอกนั้นไปต่อไหนถึงไหนแล้ว
- กบเลือกนาย ความหมาย: คนช่างเลือก ไม่พอใจในสิ่งที่ตัวเองมี เลือกจนในที่สุดก็ไม่ได้สิ่งที่ดีกว่าเดิม ท้ายสุดกลับได้ของที่ไม่ต้องการหรือไม่มีค่าอะไรเลย
- กบเกิดใต้บัวบาน ความหมาย: อยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดี ใกล้สิ่งที่ดีงาม แต่กลับไม่เห็นคุณค่าของสิ่งนั้น
- กรวดน้ำคว่ำขัน (คว่ำกะลา) ความหมาย: ตัดขาดไม่เกี่ยวข้องด้วย ชาตินี้อย่าได้มาเจอกันอีก ถือว่าจบกันด้วยความไม่ดี ไม่เหลือความสัมพันธ์
- กระเชอก้นรั่ว ความหมาย: กล่าวถึงนิสัยแบบหนึ่ง ใช้จ่ายเงินสุรุ่ยสุร่าย ไม่ประหยัด ไม่เก็บหอมรอมริบ ใช้เล็ก ใช้น้อยเหมือนดั่งเก็บน้ำไว้ในกระเชอสุดท้ายแล้วมันก็ซึมออกจากภาชนะในที่สุด
- กระดี่ได้น้ำ ความหมาย: ดีอกดีใจจนเกินงาม เนื้อตัวสั่น ทำแว้ดๆ ดิ้นๆ เหมือนปลากระดี่ได้น้ำ
- กระต่ายขาเดียว / กระต่ายสามขา ความหมาย: ยืนกรานไม่ยอมรับผิด ฉันไม่ได้ทำ ฉันเปล่านะ ยืนยันแบบข้างๆ คูๆ และไม่เปลี่ยนความคิด
- กระต่ายตื่นตูม ความหมาย: ตื่นตกใจง่าย ยังไม่ทันหาสาเหตุให้ชัดเจนเสียก่อนแล้วโวยวาย หรืออาการที่ตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทันสำรวจให้ถ่องแท้เสียก่อนว่าอะไรเป็นอะไร
- กระต่ายหมายจันทร์ ความหมาย: ผู้ชายที่หมายปองหญิงสูงศักดิ์ ฐานะดีกว่าตัวเอง สำนวนดังกล่าวใช้ในการเตือนสติหนุ่มให้รู้จักในการประมาณตน ทำและคิดในเรื่องที่เป็นไปได้รักและชอบคนที่อยู่ในระดับเดียวกันอย่าใฝ่สูงให้เกินศักดิ์
- กระต่ายแหย่เสือ ความหมาย: การที่ผู้น้อยที่ล้อเล่นกับผู้ที่มีกำลัง ผู้ที่มีอำนาจมากกว่า หรือการไปท้าทายกับผู้ที่มีอำนาจ บารมีมากกว่า ซึ่งอาจทำให้เกิดอันตรายได้
- กระโถนท้องพระโรง ความหมาย: บุคคลที่ถูกใครๆ รุมใช้อยู่คนเดียว หรือป็นคนที่ถูกใช้เป็นที่ระบายอารมณ์ เป็นที่รองรับอารมณ์ของคนอื่นๆ
- กระดังงาลนไฟ ความหมาย: หญิงที่เคยแต่งงานหรือผ่านผู้ชายมาแล้ว ย่อมรู้จักชั้นเชิงทางปรนนิบัติและเอาอกเอาใจผู้ชายได้ดีกว่าหญิงที่ยังไม่ได้แต่งงาน
- กระชังหน้าใหญ่ ความหมาย: คนที่ชอบทำหน้าใหญ่ใจโต จัดจ้าน ออกหน้ารับทุกอย่าง
- กระดูกร้องได้ ความหมาย: การจับตัวผู้กระทำผิดมาลงโทษได้ หลังจากได้พบหลักฐานโดยบังเอิญ เหมือนเป็นผลสะท้อนจากการฆาตกรรม
- กระเบื้องจะเฟื่องฟูลอย น้ำเต้าน้อยจะถอยจม ความหมาย: ยุคที่มีความวิปริตผิดปกติ คนชั่วจะได้ดี เป็นใหญ่ เป็นที่ยกย่องเชิดชูในสังคม แต่คนดีกลับตกต่ำลง ถูกกลั่นแกล้ง ถูกใส่ร้ายป้ายสีแต่ทำอะไรไม่ได้
- กลับเนื้อกลับตัว ความหมาย: เลิกทำความชั่ว แล้วมาประพฤติตัวเป็นคนดี สำนวนสุภาษิตคำพังเพยนี้ใช้ในการเตือนสติคนที่กำลังหลงผิดหรือทำความผิดอยู่ ให้ลดละเลิกทำความชั่ว
- กลับหน้ามือเป็นหลังมือ ความหมาย: เปลี่ยนแปลงจากเดิมไปอย่างตรงกันข้าม หรือารเปลี่ยนแปลงไปในทางตรงกันข้ามกับสิ่งเดิมๆ
- กล้านักมักบิ่น ความหมาย: กล้าเกินไปมักจะเกิดอันตรายได้ หรือคนที่มีความกล้ามากเกินไป หรือทำตัวอวดฉลาดอาจจะต้องพบเจอกับอันตราย
- กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้ ความหมาย: ทำงานสองอย่าง แบบลังเลใจ แก้ปัญหาไม่ทันท่วงทีต้องเสียงานไปหนึ่งอย่าง ดุจเอาถั่วกับงามาคั่วพร้อมกัน กว่าจะคั่วจนถั่วสุก งาก็จะไหม้หมดไปก่อน
- ก่อร่างสร้างตัว ความหมาย: ทำงานหาเงินเป็นกอบเป็นกำ ตั้งเนื้อตั้งตัวได้เป็นหลักฐาน นิยมใช้กับคนที่เพิ่งเริ่มทำงานใหม่ กำลังเก็บสะสมทรัพย์สินเงินทองเพื่ออนาคตที่ดี
- กาคาบพริก ความหมาย: สีผลพริกที่ตัดกับสีตัวนกกา ระหว่างสีแดงที่มันฉูดฉาด กับสีดำของตัวนกกาจะตัดกันมากๆ กล่าวคือคนผิวดำที่ชอบแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าสีแดงๆ หรือสีแจ๋นๆ
- กาในฝูงหงส์ ความหมาย: คนที่ต่ำต้อยไม่มีเกียรติ ไปอยู่ท่ามกลางสังคมผู้ดี ผู้สูงศักดิ์ ทำให้ถูกดูหมิ่น ดูแคลน เป็นที่รังเกียจ
- กาฝาก ความหมาย: การแฝงตัวอาศัยอยู่กับผู้อื่นโดยที่ไม่ช่วยเหลือ หรือทำประโยชน์อะไรให้ คอยแต่จะเกาะเอาประโยชน์จากผู้อื่น
- กาหลงรัง ความหมาย: ผู้ที่ไปหลงติดอยู่ ณ บ้านใดบ้านหนึ่งแล้วไม่ยอมกลับบ้านของตน ผู้เร่ร่อนไปไม่มีที่พักพิงเป็นหลักแหล่ง
- กำขี้ดีกว่ากำตด ความหมาย: การกำขี้นั้นยังเป็นสิ่งที่จับต้องได้ แต่ตดนั้นไม่สามารถที่จะจับต้องได้ เปรียบคือได้มาบ้างดีกว่าไม่ได้อะไรเลย
- กำปั้นทุบดิน ความหมาย: การพูดแบบกว้างๆ อาจจะตรงประเด็นหรือไม่ตรง เป็นการตอบที่ไม่ใช่คำตอบที่ผิด แต่เป็นการตอบที่ไม่ได้ประโยชน์แก่ผู้ฟัง
- กำแพงมีหูประตูมีช่อง / กำแพงมีหูประตูมีตา ความหมาย: เปรียบกำแพงมีหูคอยฟัง เปรียบประตูมีช่องไว้มองเห็น คือจะพูดอะไรต้องระวัง อาจมีคนรู้ได้
- กิ่งทองใบหยก ความหมาย: ชายหนุ่มกับหญิงสาวที่เหมาะสมกันดีที่จะแต่งงานกัน จะใช้คำอุปมาเสมือนดั่งว่า คู่ควรกันราวกับกิ่งทองใบหยก
- กินที่ลับไขที่แจ้ง ความหมาย: เอาความลับหรือเอาเรื่องที่ทำกันที่ลับมาเปิดเผยให้คนเขารู้ จนเกิดความเสียหายกับผู้อื่น ส่วนมากจะใช้กับชายหนุ่ม และ หญิงสาวที่แอบได้เสียกัน
- กินน้ำใต้ศอก ความหมาย: เมียน้อยต้องยอมรับของเหลือเดนจากเมียหลวงตกเป็นรองด้านศักดิ์ศรี ใบบ้านเราจําต้องยอมเป็นรองเขา ไม่เทียมหน้าเทียมตาเท่า (มักหมายถึงเมียน้อยที่ต้องยอมลงให้แก่เมียหลวง)
- กินน้ำพริกถ้วยเก่า ความหมาย: กินน้ำพริกแบบเก่าๆ ที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงกรรมวิธีในการทำเลย เพราะคนตำน้ำพริกก็คนเดิม ใช้กับชายที่กลับมาอยู่กับเมียคนเดิม
- กินน้ำไม่เผื่อแล้ง ความหมาย: มีอะไรใช้หมดทันทีไม่คิดถึงวันข้างหน้า หรือมีเงิน มีของก็ใช้ถลุงเสียจนหมด ไม่ห่วงอนาคตข้างหน้า
- กินน้ำเห็นปลิง ความหมาย: สิ่งใดที่เรากำลังทำหรือที่เราต้องการแต่เมื่อพบเห็นว่าสิ่งนั้นน่ารังเกียจ หรือมีอะไรที่ไม่บริสุทธิ์อยู่ ทำให้เกิดความไม่ไว้วางใจ หรือตะขิดตะขวงใจกับคนชั่วที่รู้พูดหรือคบด้วยโดยรู้ว่าเขาไม่ดี
- กินบนเรือนขี้บนหลังคา ความหมาย: ใช้พูดเปรียบเทียบคนที่ไม่รู้จักบุญคุณ คนเนรคุณ ไปอาศัยอยู่บ้านคนอื่น ซึ่งเจ้าของบ้านให้ความ เอ็นดู ช่วยเหลือดู แต่กลับไม่รู้จักบุญคุณ สร้างปัญหา ทำความบัดซบให้ สร้างความเดือดร้อนให้กับเจ้าของบ้าน
- กินเกลือกินกะปิ ความหมาย: การอดทนต่อความยากลำบาก สำนวนนี้สื่อถึงความอดทนต่อความลำบาก โชคชะตาชีวิตที่ไม่ได้สวยหรู แต่ก็อดทนผ่านมันไปได้ หรือสื่อถึงชีวิตคู่อดทนฝ่าฟันอุปสรรค, ความทุกข์ร่วมกัน
- กินข้าวร้อนนอนตื่นสาย ความหมาย: คนที่มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดี อยู่อย่างสะดวกสบาย ไม่ต้องลำบากทำมาหากิน ไม่เดือดร้อนเรื่องฐานะเงินทอง นึกจะตื่น จะกินเมื่อไหร่ก็ได้
- กินนอกกินใน ความหมาย: เอากําไรในการซื้อขาย ทั้งในราคาและนอกราคาที่กําหนด หรือการยักยอก เอากำไรและผลประโยชน์จากบุคคลทั้งสองฝ่าย นิยมใช้กับคนที่หากำไรหรือรายได้หลายทาง ใช้ในทางที่ไม่ถูกต้อง เช่น ทุจริต, รับสินบน
- กินปูนร้อนท้อง ความหมาย: คนที่กระทำความผิดแล้วกลัวว่าคนอื่นจะจับได้ว่าตนได้กระทำความผิดไว้ โดยแสดงอาการมีพิรุธ และแสดงอาการเดือดร้อนออกมาให้เห็นเอง
- กินตามน้ำ ความหมาย: รับเงิน หรือสิ่งของที่ผู้อื่นนำมาให้ตามธรรมเนียมโดยไม่ได้ปฏิเสธ แม้จะเข้าข่ายฉ้อราษฎร์บังหลวง หรือรับของสมนาคุณที่เขาเอามาให้โดยไม่ได้เรียกร้อง (มักใช้แก่เจ้าพนักงานผู้มีอำนาจ)
- กินน้ำตาต่างข้าว ความหมาย: อาการเศร้าโศกเสียใจ ร้องไห้คร่ำครวญ เสียใจจนไม่เป็นอันกิน
- กินรังแตน ความหมาย: อาการอารมณ์เสีย หงุดหงิด ฉุนเฉียวแล้วโวยวายเกินกว่าเหตุ
- กินเหมือนหมู อยู่เหมือนหมา ความหมาย: เละเทะไม่มีระเบียบ มีความเป็นอยู่อย่างสกปรก ไม่มีความเป็นระเบียบเรียบร้อย
- กินเหล็กไหล ความหมาย: ทนต่อความเหน็ดเหนื่อย หรือความเจ็บปวดได้อย่างผิดปกติกว่าปุถุชนคนทั่วๆ ไป
- กินอยู่กับปากอยากอยู่ก้บท้อง ความหมาย: รู้อยู่แก่ใจว่าทำอะไรลงไป แต่ตีหน้าซื่อแสร้งทำเป็นไม่รู้
- กัดก้อนเกลือกิน ความหมาย: การใช้ชีวิตอย่างแร้นแค้น อดทุกข์ได้ยาก อดมื้อกินมื้อ ไม่มีความสุขสบาย
- กัดหางตัวเอง ความหมาย: อาการของคนที่พูดจาวกไปวนมา พูดไม่รู้เรื่อง หาสาระไม่ได้ ไม่ได้ความ
- เก็บเบี้ยใต้ถุนร้าน ความหมาย: เก็บเล็กผสมน้อย เก็บส่วนเล็กส่วนน้อยจนเป็นรูปเป็นร่างเป็นกอบเป็นกำ หรือการจะทำงานเล็กใหญ่ ก็พยายามค่อยๆ ทำให้ดีขึ้นแม้เล็กน้อยๆ เมื่อรวมกันและใช้เวลาก็จะทำให้การงานนั้นเห็นผลเป็นรูปเป็นร่างขึ้นมาได้
- ก้างขวางคอ ความหมาย: ผู้ที่ขัดขวางมิให้ทําการได้สะดวก ผู้ขัดขวางให้ผู้อื่นเสียประโยชน์
- เกลือจิ้มเกลือ ความหมาย: แก้เผ็ดให้สาสมกัน แก้แค้นให้สาสมกับที่ทำไว้ ไม่ยอมเสียเปรียบกัน
- เกลือเป็นหนอน ความหมาย: ญาติมิตร สามีภรรยา ลูก เพื่อน หรือ คนในบ้าน หรือคนภายในกลุ่มของเรา คิดทรยศไปบอกความลับฝ่ายตรงข้าม
- เกลียดตัวกินไข่ เกลียดปลาไหลกินน้ำแกง ความหมาย: เกลียดตัวเขา แต่อยากได้ผลประโยชน์จากเขา กล่าวคือ การที่ไม่ชอบใครสักคน หรือเกลียดอะไรสักอย่าง แต่ก็ยังอยากได้ผลประโยชน์จากคนๆ นั้น หรือสิ่งๆ นั้น
- เกี่ยวแฝกมุงป่า ความหมาย: ทำอะไรเกินกำลังความสามารถของตัวเอง ทำอะไรโดยไม่ประเมินกำลังของตนว่าจะทำได้หรือไม่ ซึ่งสุดท้ายแล้วจะไม่มีทางประสบความสำเร็จได้เลย
- แกว่งเท้าหาเสี้ยน ความหมาย: อยู่ดีไม่ว่าดี ไปหาเรื่องเดือดร้อนใส่ตัว มักจะใช้กับคนที่ชอบเข้าไปยุ่งเรื่องของผู้อื่น จนทำให้ตัวเองต้องเดือนร้อน คนที่ชอบรนหาที่
- แกงจืดจึงรู้คุณเกลือ ความหมาย: การจะรู้คุณค่าของสิ่งต่างๆ ที่เรามองข้าม ไม่สนใจ ก็ต่อเมื่อไม่มีของสิ่งนั้นแล้ว
- แกะดำ ความหมาย: คนที่ทําอะไรผิดเพื่อนผิดฝูงในกลุ่มนั้นๆ หรือคนที่ชอบทำอะไรต่างจากพวกพ้อง
- ไก่แก่แม่ปลาช่อน ความหมาย: หญิงมีอายุมาก มีมารยามาก เล่ห์เหลี่ยมมาก จัดจ้าน ผู้หญิงที่มีแง่งอน สะบัดสะบิ้ง
- ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ ความหมาย: คนสองคน ต่างก็รู้ความลับหรือนิสัยใจคอของกันและกันเป็นอย่างดี แต่คนอื่นนั้นไม่รู้เรื่องของทั้งสอง
- ไก่งามเพราะขน คนงามเพราะแต่ง ความหมาย: ความงาม ความสวย ความหล่อ ภาพลักษณ์ที่ดูดีของคนเรานั้น สามารถทำ ได้ด้วยการปรุงแต่ง การแต่งหน้า แต่งตัว ให้เหมาะสม เรียบร้อย ถูกกาละเทศะ ก็ช่วยให้ดูดีได้
- ไก่อ่อน, ไก่อ่อนสอนขัน ความหมาย: ผู้มีประสบการณ์หรืออายุยังน้อย ยังไม่รู้ทันเล่ห์เหลี่ยม กลโกงของคน ทำให้ถูกหลอกได้ง่าย
- ไก่รองบ่อน ความหมาย: ผู้ที่อยู่ในฐานะตัวสํารอง ไม่ใช่ตัวเลือกแรก ซึ่งจะเรียกมาใช้เมื่อไรก็ได้
- ไก่บินไม่ตกดิน ความหมาย: บริเวณที่มีอาคารบ้านเรือน ชุมชนหนาแน่นแออัด
- ไก่ได้พลอย ความหมาย: ได้สิ่งที่มีค่าแต่ไม่รู้คุณค่า หรือตนเองไม่ได้รู้จักคุณค่าของสิ่งๆ นั้นแม้แต่นิดเดียว แม้มันจะมีค่ามีประโยชน์แค่ไหนก็ตาม
- ไก่ดีตีหล้าๆ ไก่ขี้ข้าตีเอาๆ ความหมาย: คนฉลาดย่อมมีความสุขุมรอบคอบ ไม่แสดงท่าทีออกมาให้ผู้อื่นเห็น ในทันทีทันใด ส่วนคนโง่มักชอบแสดงอะไรออกมาโดยไม่คิดและทํา ให้คนอื่นพลอยไม่ชอบไปด้วย
- ไกลปืนเที่ยง ความหมาย: เปรียบกับคนคนที่ไม่ค่อยรู้ความเป็นไปของบ้านเมือง หรือของโลก เพราะอยู่ห่างไกลความเจริญ
- ใกล้เกลือกินด่าง ความหมาย: มองข้าม หรือไม่รู้คุณค่าของดีที่อยู่ใกล้ตัวซึ่งจะเป็นประโยชน์แก่ตน แต่กลับไปแสวงหาสิ่งอื่นที่ด้อยกว่า
- ใกล้น้ำรู้ปลา ใกล้ป่ารู้นก ความหมาย: คนเราต้องอยู้ใกล้ชิดกันถึงจะรู้จักนิสัยใจคอกัน
- กลืนไม่เข้า คายไม่ออก ความหมาย: การตกอยู่ในภาวะลำบากใจ ตัดสินใจไม่ถูกไม่รู้จะทำอย่างไรดี หมดหนทางไม่รู้ว่าจะทำอย่างไร ไม่ว่าจะตัดสินใจเลือกทางไหนก็ส่งผลกระทบทั้งนั้น เป็นการยากที่จะตัดสินใจ
- กวนน้ำให้ขุ่น ความหมาย: ทำเรื่องราวที่สงบอยู่แล้วให้เกิดเป็นปัญหาขึ้นมา อาทิเช่น เรื่องราวที่สงบไปแล้ว แต่มีคนนำกลับมาพูดกล่าวขานรื้อฟื้นขึ้นมาพูดวิพากษ์วิจารณ์กันอีก จนกระทั่งมันกลับเป็นเรื่องเป็นราววุ่นวายขึ้นมาอีกครั้งหนึ่ง
- กลมเป็นลูกมะนาว ความหมาย: หลบหลีกไปได้ คล่องจนจับไม่ติด หรือคนที่หลบหลีกได้คล่อง ไหลไปเรื่อย (ใช้ในทางไม่ดี)
- การกินการอยู่ใครไม่สู้พ่อ การพายการถ่อพ่อไม่สู้ใคร ความหมาย: คนที่เรื่องกินแล้วเก่งจนไม่มีใครสู้ แต่ถ้าเรื่องงานแล้วยอมแพ้ ซึ่งแปลว่าขี้เกียจนั่นเอง
- ก้นหม้อไม่ทันดำ ความหมาย: เปรียบกับสามีภรรยาที่แต่งงานอยู่กินด้วยกัน แล้วเลิกกันเร็ว อยู่ด้วยกันไม่ทันก้นหม้อดำก็เลิกกันแล้ว
หมวดหมู่ ข.
- ขวานผ่าซาก ความหมาย: พูดจาตรงๆ ไม่เกรงใจใครเลย มักใช้กับคนที่มีลักษณะการพูดจาตรงเกินไป โผงผาง ไม่เกรงใจใคร พูดไม่ดูกาลเทศะ ไม่ใส่ใจว่าคนฟังจะรู้สึกอย่างไร
- ขนหน้าแข้งไม่ร่วง ความหมาย: ไม่กระทบกระเทือนถึงเดือดร้อน (ใช้แก่คนมั่งมีที่ต้องจ่ายเงินแม้จะมากแต่ก็ดูเหมือนเป็นจํานวนเล็กๆ น้อยๆ)
- ขนทรายเข้าวัด ความหมาย: การหาประโยชน์ให้ส่วนรวม, การทำประโยชน์ให้กับส่วนรวม นอกจากนี้ยังหมายถึงประเพณีไทยช่วงสงกรานต์
- ขนมผสมน้ำยา ความหมาย: พอดีกัน จะว่าข้างไหนดีกว่ากันไม่ได้ ใช้ในการเปรียบเทียบของทั้งสองสิ่งนั้นมีมูลค่า, ความดีความร้าย, ความสามารถนั้นพอๆ กัน ไม่ด้อยไปกว่ากัน
- ขมิ้นกับปูน ความหมาย: คนที่ชอบทะเลาะกันเมื่ออยู่ใกล้กัน, ไม่ถูกกัน, เข้ากันไม่ได้
- ของหายตะพายบาป ความหมาย: ของหาย หรือเข้าใจว่าหายแล้วโทษคนอื่นซึ่งไม่ได้เอาไป
- ของกินแมวอย่าเอาไว้ใกล้ฝา ของกินหมาอย่าเอาไว้ต่ำ ความหมาย: การจัดวางข้าวของให้เป็นระเบียบต้องพิจารณาว่า ควรเอาไว้ตรงไหนจึงจะเหมาะสม ของที่มีค่าหรือมีราคาควรระมัดระวังเก็บไว้ให้มิดชิด อย่าวางให้เป็นเครื่องล่อใจขโมย
- ขอมดำดิน ความหมาย: คนที่ปรากฏตัวขึ้นทันทีอย่างไม่คาดฝัน หรือหายไปอย่างรวดเร็วไม่ทันได้สังเกตุ
- ขายผ้าเอาหน้ารอด ความหมาย: ยอมเสียสละของสำคัญของตนเพื่อรักษาชื่อเสียงตนเอาไว้ มักใช้กับคนที่ยอมสละของจำเป็นที่มีอยู่ นำสิ่งของที่มีอยู่ออกมาใช้ หรือหยิบฉวยสิ่งที่พอหาได้ใช้ไปก่อน เพื่อแก้ไขสถานการณ์เฉพาะหน้าให้เอาตัวรอดไปก่อน
- ขายหน้าวันละห้าเบี้ย ความหมาย: ทําให้ต้องอับอายขายหน้าอยู่ทุกวัน อยู่เป็นประจำ กล่าวคือ เสียเกียรติยศ เสียศักดิ์ศรีอยู่ทุกวี่ทุกวัน
- ขิงก็รา ข่าก็แรง ความหมาย: ต่างคนต่างอารมณ์ร้อนพอกัน ต่างคนต่างไม่ยอมกัน ต่างฝ่ายต่างไม่ถูกกัน ต่างไม่ยอมลดละกัน ไม่ยอมซึ่งกันและกัน เจอกันทีไรก็ทะเลาะกันอย่างรุนแรง
- ขี่ช้างจับตั๊กแตน ความหมาย: ลงทุนมาก แต่กลับได้ผลนิดหน่อย กล่าวคือบุคคลที่ทำการลงทุนลงแรงหรือเวลาเป็นจำนวนมากจนเกินความจำเป็น เพื่อทำในสิ่งที่จะได้รับผลตอบแทนกลับคืนมาจำนวนน้อยนิด
- ขี่ช้างอย่าวางขอ ความหมาย: การไว้วางใจผู้ที่อยู่ภายใต้การปกครอง จนกลายเป็นความประมาท ละเลย
- ขี้ใหม่หมาหอม ความหมาย: อาการเห่อของใหม่ อะไรที่ได้มาใหม่ๆ ก็คิดว่าดี เป็นที่สนอกสนใจ เป็นที่รักใคร่
- ขี้ราดโทษล่อง ความหมาย: คนที่ทําผิดเอง แล้วกลับโทษผู้อื่น
- ขี้ไม่ให้หมากิน ความหมาย: คนที่มีความขี้เหนียวเป็นที่สุด หวงของตัวเองไม่ให้กระเด็นไปไหน หวงเงินและทรัพย์สินของตัวยิ่งกว่าใดๆ
- ขี้แพ้ชวนตี ความหมาย: คนที่แพ้แล้วไม่ยอมรับว่าแพ้ ชวนหาเรื่องเอาชนะด้วยกำลังต่อ แพ้ตามกติกาแล้วยังไม่ยอมรับว่าแพ้จะเอาชนะให้ได้ เป็นพวกแพ้แล้วพาล
- ขี้หมูราขี้หมาแห้ง ความหมาย: เรื่องไร้สาระ ไร้ประโยชน์ เรื่องเล็กๆ น้อยๆ ไม่สร้างความเดือดร้อนใดๆ ไม่ควรเสียเวลาใส่ใจ เพราะไม่มีประโยชน์แต่อย่างใด
- ขี้ไม่ทันออกอย่าร้องหาหมา ความหมาย: การกระทำอะไรที่ยังไม่เห็นผลประสบความสำเร็จ ยังไม่เป็นชิ้นเป็นอัน อย่าเพิ่งไปคุยโวโอ้อวด
- ขุดด้วยปาก ถากด้วยตา ความหมาย: เหยียดหยามทั้งวาจา และสายตามองแบบดูถูก พูดจาทิ่มแทงให้เขาเสียหาย และมองด้วยสายตาเหยียดหยามไม่จริงใจ
- ขุดบ่อล่อปลา ความหมาย: ทำกลอุบายให้เขาเชื่อเพื่อหวังผลประโยชน์ หรือเพื่อหลอกลวงให้ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งหลงเชื่ออย่างสนิทใจ โดยมุ่งหวังประโยชน์จากฝ่ายนั้น
- ขุดดินกินหญ้า ความหมาย: ทํางานกระท้อมกระแท้มพอเลี้ยงตัวไปวันหนึ่งๆ หรือการทำงานเล็กๆน้อยๆ แบบพอกิน พอเลี้ยงชีวิตไปวันๆ
- ข่มเขาโคขืนให้กินหญ้า ความหมาย: การบังคับขืนใจให้บุคคลอื่นให้กระทำตามในสิ่งที่ตนต้องการ โดยผู้ถูกบังคับนั้นไม่เต็มใจ
- ขุนนางใช่พ่อแม่ หินแง่ใช่ตายาย ความหมาย: ถ้าไม่ใช่ พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยายของตน ก็ไม่ควรไว้วางใจใคร ทํานองเดียวกับภาษิตที่ว่า อย่าไว้ใจทางอย่าวางใจคน จะจนใจเอง
- เข็นครกขึ้นภูเขา ความหมาย: การทำงานหรือทำอะไรที่ยากลำบาก เกินความสามารถของตน ต้องใช้ความเพียรพยายามและอดทนมากถึงที่สุด
- เข้าด้ายเข้าเข็ม ความหมาย: คือระยะเวลาสำคัญที่กำลังจะทำอะไรเสร็จแหล่ไม่เสร็จแหล่ หรือกำลังคับขันเวลากำลังสำคัญ ถ้าพลาดหรือมีอะไรมาขัดจังหวะจะเสียการ
- เข้าตามตรอก ออกตามประตู ความหมาย: ทำตามขนบธรรมเนียมประเพณี ทําตามธรรมเนียมในเรื่องการสู่ขอ ชายหนุ่มกับหญิงสาวที่ต่างก็ผูกสมัครรักใคร่กัน ต่างก็ให้เกียรติซึ่งกันและกัน
- เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า / เข้าป่าอย่าลืมพร้า ความหมาย: ให้รอบคอบ อย่าประมาท จะทำอะไรให้ตระเตรียมของให้พร้อม เมื่อถึงเวลาจำเป็นจะได้หยิบฉวยมาใช้ได้ทันที
- เข้าเมืองตาหลิ่ว ต้องหลิ่วตาตาม ความหมาย: โบราณท่านใช้สอนให้เรารู้จักการปรับตัว เปลี่ยนแปลงตนเองให้เข้ากับสถานการณ์ การปฏิบัติตนให้เหมาะสม ทำตัวให้เหมาะกับสภาพแวดล้อมที่คนในสังคมนั้นเขาทำกัน
- เข้าหูซ้ายทะลุหูขวา ความหมาย: บอกหรือสอนไม่ได้ผล มีคนบอกหรือสอนอะไรไป ก็ไม่ตั้งใจ ฟังบ้างไม่ฟังบ้าง ไม่สนใจที่จะฟัง ทำเหมือนไม่ได้ยิน หรือฟังแล้วแต่ไม่สนใจทำตาม
- เข้ารกเข้าพง ความหมาย: พูดหรือทําไม่ถูกต้องกับเรื่อง ทำผิดๆ ถูกๆ เพราะไม่มีความชำนาญ มีแต่จะทำให้เสียหายยิ่งขึ้น
- เข้าพกเข้าห่อ ความหมาย: การเก็บเอาเงิน หรือทรัพย์สิ่งของเล็กๆ น้อยๆ สะสมไว้เป็นส่วนของตัว หรือรู้จักขยักไว้เก็บบ้าง คือ เป็นคนรู้จักเก็บไม่ใช้จ่ายสุรุ่ยสุร่ายฟุ่มเฟือย อุปมาเสมือนดั่งว่าเก็บเข้าพกเข้าห่อ ไว้ใช้เมื่อยามจำเป็น
- เข้าไต้เข้าไฟ ความหมาย: ช่วงเวลาหัวค่ำ เวลาที่เพิ่งเริ่มค่ำ เป็นช่วงเวลาหลังจากพระอาทิตย์ตกดินไปแล้ว ท้องฟ้ายังไม่มืดสนิท แต่บรรยากาศเริ่มมืดสลัวลงจนมองอะไรไม่ค่อยเห็น จึงต้องอาศัยแสงไฟช่วย
- เข้าตรีฑูต ความหมาย: ลักษณะอาการของคนที่ใกล้ตายแล้ว หมดโอกาสรอดแล้ว
- เขียนเสือให้วัวกลัว ความหมาย: หลอก ขู่ ให้ฝ่ายตรงข้ามเสียขวัญหรือเกรงขาม แต่สิ่งที่ขู่นั้นเป็นสิ่งที่ผู้ถูกขู่ไม่มีความกลัวสิ่งนั้นเลย
- เขียนด้วยมือลบด้วยเท้า ความหมาย: คนที่เคยทำดีเอาไว้ตั้งแต่ต้นจนที่เชื่อถือ ไว้ใจ แต่พอผ่านไปภายหลังกลับทำชั่วลบล้างความดีที่ตัวเองเคยทำมาไปอย่างง่ายดาย
- เขียวๆ อย่าเฉลียวว่าเป็นพระอินทร์ ความหมาย: อย่าเชื่ออะไรง่ายๆ อย่างไม่มีเหตุผล เห็นอะไรก็อย่าเพิ่งด่วนสรุป
- ข้าวใหม่ปลามัน ความหมาย: ของใหม่ๆ อะไรก็ดูดีไปหมด คนโบราณประดิษฐ์สำนวนสุภาษิตคำนี้ไว้เพื่อไว้สอนใจและเปรียบเทียบคู่สามีภรรยาที่เพิ่งแต่งงานแต่งการกันใหม่ๆ ความรู้สึก ความคิดหรืออะไรๆ ก็เหมือนจะดูดีไปซะหมด ความรักก็ยังหอมหวานจนหยาดเยิ้ม
- ข้าวเหลือเกลืออิ่ม ความหมาย: บ้านเมืองที่บริบูรณ์ด้วยข้าวปลาอาหาร มีอาหารการกินอุดมสมบูรณ์
- ข้าวยากหมากแพง ความหมาย: ภาวะขาดแคลนอาหาร ทุพภิกขภัย กล่าวคือ การที่อาหาร สิ่งของ เครื่องมือเครื่องใช้ หรือเครื่องอุปโภคบริโภคทั้งหลาย ขาดแคลน และมีราคาแพง
- ข้าเก่าเต่าเลี้ยง ความหมาย: คนเก่าคนแก่, คนที่อยู่ด้วยกันในฐานะรับใช้มานาน ที่อยู่ด้วยกันจนไว้วางใจได้ ซึ่งคนโบราณมักจะนำคำนี้ไปใช้กับคนที่อยู่ด้วยกันมานานในแง่ของความไว้ใจได้ ความซื่อสัตย์ที่เป็นที่ประจักษ์
- ข้านอกเจ้าข้าวนอกหม้อ ความหมาย: การกระทำหรือประพฤติปฏิบัติอะไรออกไปนอกเหนือจากคำสั่ง นอกแบบอย่างขนบธรรมเนียมประเพณี
- ข้าพึ่งเจ้า บ่าวพึ่งนาย ความหมาย: คนที่มีฐานะต่างกัน แต่พึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน
- ข้าสองเจ้า บ่าวสองนาย ความหมาย: คนที่รับใช้เจ้านายสองคนที่เป็นศัตรูกัน หรือคนที่คบไม่ได้
- ข้างนอกสุกใส ข้างในเป็นโพรง ความหมาย: สิ่งที่ดูภายนอกแล้วดูสวยงามดูดี แต่แท้จริงแล้วภายในนั้นแย่ดูไม่ดีเอาเสียเลย หรือลักษณะภายนอกดูสวยงาม เป็นของดีมีคุณค่า แต่แท้จริงแล้วกลับไม่ใช่ของดีมีคุณค่าอย่างที่คิด
- ข้างในไฟคลอก ข้างนอกวันทา ความหมาย: เก็บความโกรธไว้มิให้ผู้อื่นรู้ การระงับอารมณ์ แม้จะมีความโกรธอยู่ในใจ อย่าแสดงกิริยาอาการที่ไม่ดีออกมา
- ขว้างงูไม่พ้นคอ ความหมาย: ผู้ที่มีปัญหาเรื่องใดเรื่องหนึ่ง แล้วพยายามจะปัดความรับผิดชอบ เพื่อที่จะให้ปัญหาให้พ้นจากตัวเอง แต่ก็ไม่สามารถปัดความรับผิดชอบได้ ยังต้องได้รับผลกระทบจากปัญหานั้นอยู่ดี
- ไข่ในหิน ความหมาย: สิ่งของหรือสิ่งมีชีวิตที่ต้องดูแลอย่างดี ไม่ให้แตกหัก สูญเสีย สูญหาย
- แข่งเรือแข่งพายแข่งได้ แข่งบุญแข่งวาสนาแข่งไม่ได้ ความหมาย: อย่าไปแข่งขันกับคนที่มีบุญวาสนามากกว่า เพราะบุญวาสนาหรือบารมีของแต่ละคนมีไม่เท่ากัน
- ขึ้นต้นไม้ปะรังแตน ความหมาย: การพยายามหนีภัยอันตรายหรือปัญหาอย่างหนึ่ง แล้วต้องไปพบภัยอันตรายหรือปัญหาอีกอย่างหนึ่ง
- ขีดเส้นตาย ความหมาย: กำหนดเวลาสุดท้ายให้ หรือกำหนดวัน และเวลาสุดท้ายสำหรับการทำสิ่งใดสิ่งหนึ่ง
- ขัดฝาแตะเกิดผล ขัดคอคนเกิดโทษ ความหมาย: การพูดขัดแย้ง ขัดขวางคนอื่นอยู่เสมอจะทำให้เกิดผลเสีย
หมวดหมู่ ค.
- คงเส้นคงวา ความหมาย: คงที่ไม่แปรผัน ทำอะไรให้คงอยู่ในแนว เสมอต้นเสมอปลาย มีประพฤติเช่นเดิมไม่เปลี่ยนแปลง
- คดในข้อ งอในกระดูก ความหมาย: กมลสันดาน เกิดมาก็ชอบคดโกง เปรียบเปรยคือคนไม่ซื่อสัตย์ มีนิสัยคดโกงเอาเปรียบผู้อื่นจนเป็นสันดาน
- คบคนให้ดูหน้า ซื้อผ้าให้ดูเนื้อ ความหมาย: จะคบเพื่อนหรือจะคบกับใคร หรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้พิจารณาอย่างละเอียดรอบคอบเสมอ
- คบคนพาลพาลพาไปหาผิด คบบัณฑิตบัณฑิตพาไปหาผล ความหมาย: การเลือกคบคนค้องพิจารณาให้ดีถ้าคบคนชั่วมาเป็นมิตร คนชั่วก็จะชักนำ พาเราไปในทางไม่ดี ถ้าคบคนดีมีความรู้ คนดีก็จะชักนำ พาเราไปในทางที่ดี
- คบคนจรนอนหมอนหมิ่น ความหมาย: การคบคนแปลกหน้า คนเร่ร่อน ไม่รู้หัวนอนปลายเท้าไว้ใจไม่ได้ อาจจะทำให้มีอันตรายมาถึงตัว
- คบเด็กสร้างบ้าน คบหัวล้านสร้างเมือง ความหมาย: การจะทำงานใหญ่ต้องมีความรับผิดชอบ หากทำงานกับคนที่ไม่มีวุฒิภาวะ ไม่มีความรับผิดชอบ ก็จะทำให้เสียการ ไม่ประสบความสำเร็จ
- คบสองหนองแหลก ความหมาย: ความลับที่มีคนรู้ถึงบุคคลที่สองแล้ว จะไม่สามารถเก็บความลับนั้นได้ ก็มักจะมีเรื่องยุ่งยากเกิดขึ้นตามมา
- คนตายขายคนเป็น ความหมาย: คนที่ตายไปแล้ว แต่มีภาระหนี้สินมากทำให้ญาติพี่น้องหรือคนรอบข้างที่เกี่ยวข้อง ต้องเดือดร้อน รับผิดชอบชดใช้หนี้สินแทน บางครั้งนอกจากเรื่องเงินทองแล้ว ยังใช้เปรียบเปรยกับเรื่องภาระด้านอื่นๆ อาทิ การทุ่มจัดงานศพใหญ่โตแม้ต้องไปกู้หนี้ยืมสินมา เพื่อรักษาหน้าของตัวเอง
- คนเดียวหัวหาย สองคนเพื่อนตาย ความหมาย: การจะทำอะไรที่มีความเสี่ยง ทำสองคนย่อมดีกว่าคนเดียว เพราะถ้าไปคนเดียวอาจจะเป็นอันตรายถึงแก่ชีวิต ถ้าไปกันสองคนจะได้สามารถช่วยกันได้
- คนผิดเสียหน้า คนบ้าเสียจริต ความหมาย: คนที่กระทำความผิด มีความผิดติดตัว มักจะมีพิรุธแสดงออกมาให้เห็น
- คนดีเห็นนาน คนพาลเห็นเร็ว ความหมาย: จะรู้ว่าใครเป็นคนดีต้องใช้เวลานาน ส่วนคนชั่วรู้ได้โดยเร็ว
- คนในอยากออก คนนอกอยากเข้า ความหมาย: คนที่มีความเห็นสวนทางกัน คนที่ไม่เคยเห็นไม่เคยเจอก็อยากเห็นอยากเจอ ส่วนคนที่เคยเห็นแล้วเคยเจอแล้ว รู้แล้วก็ไม่อยากอยู่ในสภาพนั้น
- คนรักเท่าผืนหนัง คนชังเท่าผืนเสื่อ ความหมาย: คนรักมีน้อย คนชังมีมาก โดยปกติแล้วคนที่จะรักเราชอบเรานั้นมีน้อยกว่าคนที่ไม่ชอบเรา ซึ่งเป็นเรื่องธรรมดา
- คลื่นกระทบฝั่ง ความหมาย: เรื่องราวใหญ่โตเกิดขึ้น แล้วก็เงียบหายไปในที่สุด เปรียบเปรยถึงเหตุการณ์สำคัญ เหตุการณ์ใหญ่ๆ ต่างๆ ที่ผู้คนต่างพูดถึงในวงกว้าง แต่เมื่อวันเวลาผ่านไปในที่สุดเรื่องราวก็เงียบหายไปตามกาลเวลานั่นเอง
- คลื่นใต้น้ำ ความหมาย: การเคลื่อนไหวหรือกระทำการอย่างเงียบๆ เพื่อรอดำเนินการทำอะไรบางอย่าง ซึ่งดูภายนอกเหมือนไม่มีเหตุการณ์อะไรผิดปกติ สำนวนนี้ใช้ในทางการเมืองอยู่บ่อยๆ
- คลุมถุงชน ความหมาย: การแต่งงานที่เกิดขึ้นโดยการตัดสินใจของพ่อแม่ ญาติผู้ใหญ่ โดยที่คู่สมรส อาจจะสมัครใจหรือไม่สมัครใจก็ได้
- ความรู้ท่วมหัว เอาตัวไม่รอด ความหมาย: มีความรู้มากแต่ไม่รู้จักใช้ความรู้ให้เป็นประโยชน์ หรือถึงแม้จะมีความรู้อยู่กับตัวมากมาย แต่ก็ไม่สามารถเอาตัวให้รอดได้ในสถานการณ์นั้นๆ นั่นเอง
- คอหอยกับลูกกระเดือก ความหมาย: การเข้ากันได้เป็นอย่างดี มากเสียจนแยกไม่ออก มักใช้ในของสองสิ่ง หรือคนสองคนนั้นสามารถเข้ากันได้อย่างดี
- คอเป็นเอ็น ความหมาย: ลักษณะที่เถียงตอบอย่างไม่ลดละ ไม่ยอมแพ้ หรือไม่ยอมจำนน
- คางคกขึ้นวอ ความหมาย: คนที่มีฐานะต่ำต้อย พอได้ดีแล้วก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว ลืมชาติกำเนิดตัวเอง ดูถูกเหยียดหยามสิ่งที่ตัวเองเคยเป็น
- คาหนังคาเขา ความหมาย: จับได้ในขณะที่กำลังทำผิดหรือพร้อมกับของกลาง หรือจับได้ในขณะที่กำลังทุจริตและพบของกลางอยู่ที่ผู้กระทำผิดหรือจับได้ว่ากระทำผิดโดยมีหลักฐานอยู่ในที่เกิดเหตุ
- ควันหลง ความหมาย: ผู้ที่ไม่ได้เป็นตัวการ แต่พลอยถูกกระเส็นกระสายในเรื่องร้ายๆ ที่เขาก่อกันขึ้นไว้เป็นการใหญ่ แล้วพลอยถูกเกาะกุมตัวไปด้วยภายหลัง โดยสำนวนจึงหมายถึงว่าผู้นั้นโดนเอาควันหลงเข้าให้แล้ว
- คว่ำบาตร ความหมาย: ไม่ยอมคบค้าสมาคมด้วย ไม่ร่วมงานด้วย
- คลุกคลีตีโมง ความหมาย: มั่วสุม หรืออยู่ร่วมคลุกคลีพัวพันกันอย่างใกล้ชิดตลอดเวลา กล่าวคือบุคคลตั้งแต่สองคนขึ้นไปมีความเป็นอยู่อย่างอย่างใกล้ชิดสนิทสนมกันตลอดเวลา ไม่ว่าจะทำกิจกรรมอะไรก็ทำร่วมกัน ไปไหนก็ไปด้วยกัน กินก็กินร่วมกัน นอนก็นอนร่วมกัน
- คนล้มอย่าข้าม ไม้ล้มจึงข้าม ความหมาย: คนที่เคยมีอำนาจและวาสนามาก่อน แต่ต้องตกต่ำลงก็อย่าเพิ่งไปคิดดูถูกเหยียบย่ำเข้า เพราะเขาอาจกลับฟื้นฟูขึ้นอีกได้ ไม่เหมือนไม้ที่ไม่มีชีวิตวางทิ้งไว้จะข้ามจะเหยียบอย่างไรก็ได้
- คนดีผีคุ้ม ความหมาย: คนทำดีเทวดาย่อมคุ้มครอง คนทำดีเมื่อถึงคราวมีเหตุการณ์คับขัน แม้เทวดาหรือผีสางก็จะมาช่วยปัดเป่า คุ้มครอง มักใช้เข้าคู่กับคนร้ายตายขุมว่า คนดีผีคุ้ม คนร้ายตายขุม
- โคแก่ชอบกินหญ้าอ่อน ความหมาย: ชายแก่ชอบหญิงวัยเด็กกว่าเอ๊าะๆ เป็นเมีย มีนิสัยตัณหากลับไม่รู้จักแก่จักหนุ่ม
- โคมลอย ความหมาย: ข่าวลือที่เหลวไหล ไม่มีมูล หรือไม่มีหลักฐานยืนยันได้ว่าเป็นความจริง
- โค่นกล้วยอย่าไว้หน่อ ความหมาย: ถ้าจะกำจัดสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้หมดสิ้น ต้องไม่ให้เหลือเชื้อที่จะเกิดขึ้นใหม่ได้
- เคียงบ่าเคียงไหล่ ความหมาย: มีฐานะเสมอกัน ทัดเทียมกัน หรืออยู่ในระดับเดียวกัน ร่วมสุข ร่วมทุกข์หรือร่วมเป็นร่วมตายด้วยกัน
- เคาะกะลามาเกิด ความหมาย: คนที่มีนิสัยสันดานชั่วช้า เลวทราม
- เคาะกะลาให้หมาดีใจ ความหมาย: การหลอกให้มีความหวัง
- คาบลูกคาบดอก ความหมาย: อยู่ในระยะคับขันกำลังจะได้หรือเสียก้ำกึ่งกัน เป็นช่วงระยะเวลาที่เอาอะไรแน่นอนไม่ได้ ว่าจะได้หรือ เสียกันแน่ เป็นช่วงระยะเวลาที่คับขัน ไม่รู้ว่าผลจะเป็นแบบไหน
- คับที่อยู่ได้ คับใจอยู่ยาก ความหมาย: ที่อยู่แม้จะคับแคบก็อยู่ได้ถ้าสบายใจ แต่ถ้าอึดอัดใจ ที่อยู่จะกว้างขวางใหญ่โตอย่างไรก็อยู่ไม่ได้
- คืบก็ทะเล ศอกก็ทะเล ความหมาย: ออกทะเลอย่าประมาททะเล เพราะอาจเกิดอันตรายได้ทุกเมื่อ คนโบราณจึงเตือนว่าอย่าไว้ใจทะเลเพราะมีอันตรายที่คาดไม่ถึงแฝงอยู่ อาจถึงแก่ชีวิตได้
- ความวัวไม่ทันหาย ความควายเข้ามาแทรก ความหมาย: การที่มีเรื่องราวเดือดร้อนหรือปัญหาเกิดขึ้น ยังแก้ไขไม่เสร็จสิ้น ก็เกิดมีปัญหาใหม่ซ้อนขึ้นมาอีก
หมวดหมู่ ฆ.
- ฆ้องปากแตก ความหมาย: คนที่มีนิสัยปากโป้ง เก็บความลับสำคัญๆ เอาไว้ไม่ได้ ชอบนำความลับของคนอื่นไปโพนทะนา
- ฆ้องกลองไม่ดีย่อมตีไม่ดัง ความหมาย: คนเลว คนไม่ดี แม้จะช่วยเหลือเกือหนุนอย่างไรก็ไม่สามารถดีขึ้นได้
- ฆ้องดีถ้าไม่ตีก็ไม่ดัง ความหมาย: ผู้ที่มีคุณความดีในตัวนั้น ถ้าไม่มีใครยกย่องชมเชยก็จะไม่มีใครเห็นความดีนั้น
- ฆ่าควายอย่าเสียดายพริก ความหมาย: ทำการใหญ่ไม่ควรตระหนี่ คนที่จะทำเรื่องที่สำคัญต้องใจถึง รอบคอบ ไม่ขี้เหนียว การทำงานใหญ่ อย่าตระหนี่ค่าใช้จ่ายที่จำเป็นต้องจ่าย ไม่เช่นนั้นอาจเสียการใหญ่ได้
- ฆ่าช้างเอางา ความหมาย: ทำลายของใหญ่เพื่อให้ได้ของเล็กน้อยซึ่งไม่คุ้มค่ากัน หรือการทำลายสิ่งที่ใหญ่โตหรือมีค่ามาก เพื่อให้ได้ของที่มีค่าน้อยไปเป็นประโยชน์ของตัวเอง โดยไม่คิดว่าสมควรหรือไม่
- ฆ่าไม่ตายขายไม่ขาด ความหมาย: ตัดเยื่อใยไม่ขาด (มักใช้แก่พ่อแม่ที่รักลูกมากถึงจะโกรธจะเกลียดอย่างไรก็ตัดไม่ขาด)
หมวดหมู่ ง.
- งงเป็นไก่ตาแตก ความหมาย: งงมากจนทำอะไรไม่ถูก มักใช้กับอาการของคนที่มึนงงมาก จนคิดอะไรไม่ออก ทำอะไรไม่ถูก
- งูกินหาง ความหมาย: สิ่งใดสิ่งหนึ่ง หรือสิ่งบางอย่างเกี่ยวโยงกันจากหัวถึงหางโดยซัดกันไปเป็นทอดๆ
- งูๆ ปลาๆ ความหมาย: มีความรู้เล็กๆ น้อยๆ รู้ไม่จริงในเรื่องนั้นๆ หรือมีความรู้ในเรื่องนั้นๆ ไม่มากนัก หรือก็คือไม่รู้จริงนั้นเอง
- งมเข็มในมหาสมุทร ความหมาย: การค้นหาอะไรบางอย่าง มีบริเวณกว้างใหญ่ไพศาล ซึ่งยากแก่การค้นหา และแทบจะไม่มีโอกาสที่จะหาเจอเลย
- งมโข่ง ความหมาย: งุ่มง่าม พัฒนาช้า ไม่ทันเหตุการณ์ ล้าสมัย
- งอมพระราม ความหมาย: มีความทุกข์ยากลําบากเต็มที่ หรือทุกข์ระทมกับความลำบากสุดๆ
- ง่ายเหมือนปอกกล้วยเข้าปาก ความหมาย: ง่าย สะดวก การกระทำอะไรที่ง่ายมากๆ เปรียบกับการปอกกล้วยเข้าปาก
- โง่แล้วอยากนอนเตียง ความหมาย: โง่แล้วไม่เจียมตัวว่าโง่ โง่แล้วยังอวดฉลาด ไปทำสิ่งที่ตนไม่รู้ไม่เข้าใจอย่างถ่องแท้ จนทำให้เกิดความเสียหาย หรือเรื่องน่าอับอาย
- โง่เง่าเต่าตุ่น ความหมาย: คนที่โง่เขลามากๆ โง่ที่สุด ไม่ฉลาด มักใช้ในเชิงต่อว่าคนที่โง่มากๆ
- เงยหน้าอ้าปาก / ลืมตาอ้าปาก ความหมาย: มีฐานะดีขึ้นกว่าเดิมพอทัดเทียมเพื่อน กล่าวคือผู้ที่เคยมีฐานะยากจนแล้วมีฐานะดีขึ้นกว่าเดิมพอทัดเทียมเพื่อนๆ พอที่จะเข้าสังคมพูดคุยกับคนอื่นได้
- เงื้อง่าราคาแพง ความหมาย: จะทําอะไรก็ไม่กล้าตัดสินใจทําลงไป ดีแต่ทําท่าหรือวางท่าว่าจะทําเท่านั้น
- เงียบเป็นเป่าสาก ความหมาย: ลักษณะที่เงียบสนิท หรือสถานการณ์ที่ไม่มีใครพูดอะไร ไม่มีเสียงอะไร
- เงาตามตัว ความหมาย: ผู้ที่ไปไหนมาไหนด้วยกันเป็นประจำ จนเหมือนเป็นเงาของอีกคนหนึ่ง หรือสิ่งที่เพิ่มขึ้น หรือลดลงตามกันไป
- งานหลวงไม่ให้ขาด งานราษฎร์ไม่ให้เสีย ความหมาย: ทํางานไม่บกพร่องทั้งงานส่วนรวมและส่วนตัว ใช้เพี้ยนว่า งานหลวงไม่ขาด งานราษฎร์ไม่เสีย ก็มี หรือการทำงานไม่ว่าจะงานส่วนรวมหรืองานส่วนตัว จะต้องดูแลรับผิดชอบไม่ให้ขาดตกบกพร่อง
หมวดหมู่ จ.
- จงดูเยี่ยงกา แต่อย่าเอาอย่างกา ความหมาย: การพิจารณาว่าสิ่งใดที่ดี สิ่งใดที่ไม่ดี ควรเอาแบบอย่างแต่สิ่งที่ดีเท่านั้น
- จับงูข้างหาง ความหมาย: ทำสิ่งที่เสี่ยงต่ออันตราย โบราณท่านเปรียบไว้นักหนาว่าอย่าทำเป็นอันขาด
- จับปลาสองมือ ความหมาย: คนที่อยากจะได้สองอย่างทีเดียวพร้อมๆ กัน โดยไม่คำนึงว่าตนเองมีความสามารถที่จะทำได้หรือไม่ เห็นว่าสิ่งโน้นก็ดีสิ่งนี้ก็ดี จึงทำพร้อมกันทั้งสองอย่างโดยไม่คิดว่าตัวเองมีความสามารถพอที่จะทำได้หรือไม่ จนในที่สุดก็ไม่ได้อะไรเลย
- จับแพะชนแกะ ความหมาย: ทำอย่างขอไปที ไม่ได้อย่างนี้ก็เอาอย่างนั้นเพื่อให้เสร็จๆ ไป การทำการแก้ปัญหาเรื่องราวหนึ่งโดยเร่งด่วนเพื่อให้เหตุการณ์นั้นสามารถผ่านไปได้ก่อน โดยการแก้ปัญหานั้นจะเป็นลักษณะแก้ปัญหาเฉพาะหน้าไปก่อนไม่มีความสมบูรณ์นัก
- จับเสือมือเปล่า ความหมาย: แสวงหาประโยชน์โดยตัวเองไม่ต้องลงทุน อันหมายความว่าบุคคลที่คาดหวังในผลประโยชน์ที่จะได้รับ โดยไม่ต้องลงทุนลงแรงอะไรเลย ได้เงิน ได้กำไร ได้ทรัพย์สินมีค่า มาโดยไม่ต้องลงทุนเป็นตัวเงินเลย
- จับปูใส่กระด้ง ความหมาย: ยากที่จะทำให้อยู่นิ่งๆ ได้ มักใช้กับพฤติกรรมของคนที่อยู่ไม่นิ่ง ไม่มีระเบียบ ซุกชน ทำให้อยู่นิ่งๆได้ยาก ดังนั้นจับปูใส่กระด้งเปรียบเปรยถึงการดูแล จัดการกับคนที่ไม่อยู่นิ่ง ซุกซน
- จับให้มั่นคั้นให้ตาย ความหมาย: การจะจับผิดหรือเอาผิดกับใครต้องมีหลักฐานแน่ชัด
- จับแมวแจวเรือ จับเสือไถนา ความหมาย: ทำสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ ไม่มีทางสำเร็จ หรือใช้คนไม่เหมาะสมกับความสามารถ วางงานผิดท่า วางค่าผิดคน
- จับมือใครดมไม่ได้ ความหมาย: การหาผู้กระทำความผิดไม่ได้ ไม่รู้ว่าใครเป็นคนกระทำความผิด
- จับพลัดจับผลู ความหมาย: การเสี่ยงจับไปแบบมั่วๆ ผิดๆ ถูกๆ แต่บังเอิญได้สิ่งที่ดี หรือได้ดิบได้ดี ไปโดยไม่ตั้งใจ
- จับตัววางตาย ความหมาย: กำหนดลงไปแน่นอนไม่มีเปลี่ยนแปลง ต้องเป็นไปตามนั้น หรือการกําหนดตัวบุคคลให้ประจําหน้าที่โดยเฉพาะวางตัวบุคคลให้ทำงานชิ้นใดชิ้นนึงอย่างเป็นมั่นเป็นเหมาะ
- จับดำถลำแดง ความหมาย: มุ่งอย่างหนึ่งไปได้อีกอย่างหนึ่ง เมื่อบุคคลเรามุ่งหวังสิ่งใดสิ่งหนึ่งไว้ จึงลงมือกระทำเพื่อให้ได้มาตามที่ตนเองต้องการ แต่ผลรับที่ได้มากลับกลายไปเป็นอย่างอื่น ซึ่งไม่ตรงกับความต้องการของตน
- จุดไต้ตำตอ ความหมาย: บังเอิญไปพูดหรือทำสิ่งใดกับบุคคลที่เป็นเจ้าของเรื่องนั้นโดยผู้พูดหรือผู้ทำไม่รู้ การพูดการกล่าวถึงหรือนินทาในทางรัายหรือทำอะไรสักอย่างถึงบุคคลอื่น โดยผู้พูดไม่รู้จักคนนั้น ครั้นพอรู้ความจริงเข้า ดีไม่ดีผู้พูดอาจจะเคราะห์ร้ายหรือซวยเข้า
- จระเข้าฟาดหาง ความหมาย: เป็นกิริยาที่ผู้ที่ใช้อำนาจ หรือกำลัง ระรานผู้อื่นไปทั่วโดยไม่เลือกหน้า
- จระเข้ขวางคลอง ความหมาย: บุคคลที่ชอบกันท่าหรือขัดขวางไม่ให้ผู้อื่นทำการอย่างใดอย่างหนึ่งได้สะดวก หรือกีดขวางผู้อื่น จนก่อให้เกิดความรำคราญ
- จอดเรือไม่ดูท่า ขี่ม้าไม่ดูทาง ความหมาย: การจะทำอะไรต้องพิจารณาให้ดี คิดให้รอบคอบก่อนลงมือทำ จะได้ไม่เกิดข้อผิดพลาด
- จองหองพองขน ความหมาย: คนเย่อหยิ่ง จองหอง อวดดี ทะนงตน แสดงอาการลบหลู่ต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ หรือผู้มีอุปการคุณ
- ใจดีสู้เสือ ความหมาย: การทำใจกล้า ควบคุมจิตใจให้เป็นปกติ ไม่หวั่นไหวไปกับเหตุการณ์ตรงหน้า เมื่อต้องเจอกับสิ่งที่น่ากลัวหรือเป็นอันตราย โบราณท่านนิยมใช้อธิบายเมื่อเราเจอเหตุการณ์ที่น่ากลัวหรือมีอันตราย แต่ก็บังคับใจตัวเองให้สู้ ไม่ให้กลัวจนไม่กล้าทำอะไร
- ใจไม้ไส้ระกำ ความหมาย: เพิกเฉยดูดาย ไม่มีเมตตากรุณาและเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ใคร กล่าวคือคนที่ไม่เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่, ไม่เมตตากรุณา, ไม่ดูดำดูดี, เพิกเฉยไม่สนใจ
- ใจซื่อมือสะอาด ความหมาย: คนที่มีความประพฤติดี มีความซื่อสัตย์สุจริตไม่คดโกงหรือฉ้อราษฎร์บังหลวง
- โจรปล้นสิบครั้ง ไม่เท่าไฟไหม้ครั้งเดียว ความหมาย: ใช้กล่าวถึงเหตุร้ายที่เกิดขึ้น และทำให้ เกิดผลเสียหายอย่างร้ายแรงตามมา โจรปล้นนั้นก็จะสามารถเอาไปได้เพียงเงินทองและทรัพย์สินขนาดเล็กเท่านั้น ไม่สามารถนำตัวบ้านหรือทรัพย์สินขนาดใหญ่ไปได้ แต่ถ้าไฟไหม้ ไฟสามารถเผาผลาญทรัพย์สินได้ทุกชนิด ไม่ว่าจะเล็กหรือใหญ่ แม้กระทั่งตัวบ้าน
- เจ้าไม่มีศาล สมภารไม่มีวัด ความหมาย: ผู้ไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง หรือผู้ที่เปลี่ยนสถานที่อยู่ไปเรื่อยๆ เร่ร่อน พเนจร ไม่มีที่อยู่อาศัยเป็นหลักแหล่งแน่นอน
- เจ้าวัดไม่ดี หลวงชีสกปรก ความหมาย: เจ้านายมีนิสัยหรือพฤติกรรมเป็นอย่างไร ลูกน้องก็เป็นย่างนั้น
- เจ้าหน้าเจ้าตา ความหมาย: ผู้ที่ชอบทําเอาหน้า ชอบเสนอหน้าเข้าไปทำธุระให้ผู้อื่นโดยที่เขาไม่ได้ขอร้องหรือต้องการ
- เจ้าชู้ยักษ์ ความหมาย: ผู้ชายที่เกี้ยวพาราสีผู้หญิงโดยใช้วิธีพรวดพราดเข้าถึงตัว พยายามไขว่คว้าจับต้อง หรือหักหาญผู้หญิงเอาด้วยกำลัง
- เจ๊กตื่นไฟ ความหมาย: อาการของคนที่ตื่นตกใจ และเอะอะโวยวายเกินกว่าเหตุ
- แจงสี่เบี้ย ความหมาย: พูดชี้แจงอย่างละเอียด หรือคิดจำนวนเงินรายจ่ายรายรับละเอียดถี่ถ้วน
หมวดหมู่ ช.
- ชายสามโบสถ์ หญิงสามผัว ความหมาย: ตามความเชื่อของคนสมัยก่อนคือ ผู้ชายที่บวชแล้วสึกถึงสามหน ผู้หญิงที่มีผ่านชายมาหลายคน คบ-หย่า หลายหน ใช้พูดเป็นเชิงตําหนิว่าเป็นคนที่ใจโลเล ไม่น่าคบ
- ชายข้าวเปลือกหญิงข้าวสาร ความหมาย: ชายนั้นเปรียบเสมือนข้าวเปลือก ตกไปที่ไหนก็สามารถเจริญงอกงามได้ แต่หญิงกลับเป็นเพียงข้าวสาร ที่ไม่อาจงอกงามบนพื้นดินได้อีก และมักถูกใช้เพื่อสอนให้หญิงไทยทั้งหลายรู้จักรักนวลสงวนตัวอยู่ร่ำไป
- ชาดจะดีไม่ทาสีก็แดง ความหมาย: คนดีต่อให้เป็นอย่างไร อยู่ในสถานะ หรือสภาพแวดล้อมเช่นไร ก็ยังคงเป็นคนดีเสมอ กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ คนที่สันดานดีมาแต่เกิดไม่ต้องอบรมมากก็เป็นคนดีได้
- ชาติหมาอดกินขี้ไม่ได้ ความหมาย: คนเลวยังไง สุดทายก็ยังเป็นคนเลว คนที่เคยทําชั่วมาก่อน ต่อให้ได้รับ การอบรมที่ดี หรืออยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดีก็ยังทําชั่วเหมือนเดิม
- ชาติเสือต้องไว้ลาย ชาติชายต้องไว้ชื่อ ความหมาย: การเกิดเป็นผู้ชายต้องทำตัวให้สมเกียรติของการเป็นลูกผู้ชาย เข้มแข็ง กล้าหาญ แสดงความเก่งกาจสมกับคำร่ำลือ โดยเฉพาะในมุมของชื่อเสียง และเกียรติประวัติของชายคนนั้น
- ชาติเสือจับเนื้อกินเอง ความหมาย: คนที่เชื่อมั่นและถือศักดิ์ศรีของตน แม้จะลำบากยากแค้นก็ไม่ยอมรบกวนหรือเบียดเบียนใคร หรือการทำมาหากินด้วยความอุตสาหะไม่เบียดเบียนผู้อื่น
- ชาติคางคก ยางหัวไม่ตกก็ไม่รู้สึก ความหมาย: คนที่ดื้อรั้นทำอะไรนอกลู่นอกทาง ทำในสิ่งไม่ดี แม้จะมีคนตักเตือนแต่ก็ไม่เชื่อฟังยังดื้อรั้นที่จะทำให้ได้ จนคนที่เตือนต้องปล่อยให้ทำไปจนกว่าจะรู้สึกด้วยตัวเอง
- ชักใบให้เรือเสีย ความหมาย: พูดหรือทำอะไรขวางๆ ให้การสนทนาหรือการงานเขวออกนอกเรื่องไป การพูดหรือการกระทำที่แสดงออกมาในเหตุการณ์นั้นๆ ทำให้เรื่องในเหตุการณ์นั้นๆ ต้องออกนอกเรื่อง หรือผิดประเด็นออกไปในทางที่ไม่ดี
- ชักแม่น้ำทั้งห้า ความหมาย: พูดจาหว่านล้อมหรืออ้างเหตุผลต่างๆ เพื่อให้ได้สิ่งที่ต้องการ ยกยอคนอื่นว่าเขาดีเลิศ เพื่อเราจะได้สมปรารถนา
- ชักหน้าไม่ถึงหลัง ความหมาย: มีรายได้ไม่พอกับรายจ่าย ขัดสนเพราะรายได้มีไม่พอคุ้มกับรายจ่าย รายได้ที่รับมาเมื่อต้นเดือนไม่พอใช้ไปถึงปลายเดือน
- ชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน ความหมาย: นําศัตรูเข้าบ้าน หรือผู้ที่นำอันตรายหรือศัตรู มาทำอันตรายสู่พรรคพวกหรือบ้านเมืองตนเอง โดยรู้ถึงผลที่จะเกิดแต่ก็ยังกระทำ
- ชักตะพานแหงนเถ่อ ความหมาย: ตั้งใจทําอะไรแล้วไม่เป็นผลสําเร็จ ต้องคอยค้างอยู่
- ชั่วช่างชี ดีช่างสงฆ์ ความหมาย: พระสงฆ์ แม่ชีจะประพฤติตัวอย่างไรก็เรื่องของท่าน ท่านก็ได้รับผลกรรมเอง หรือจะเปรียบเปรยว่าปล่อยให้เป็นไปตามเรื่องตามราว ประมาณว่าช่างหัวมันเถอะ
- ชักซุงตามขวาง ความหมาย: ทําอะไรที่ไม่ถูกวิธีย่อมได้รับความลําบาก หรือขัดขวางผู้มีอํานาจย่อมได้รับความเดือดร้อน
- ชั่วเจ็ดทีดีเจ็ดหน ความหมาย: ในช่วงชีวิตของคนเราไม่มีอะไรเป็นที่แน่นอน มีทั้งสุขและทุกข์ มีทั้งดีและร้าย สลับกันไป
- ช้าๆ ได้พร้าเล่มงาม ความหมาย: ค่อยๆ คิด ค่อยๆ ทำ พิจารณาให้ดี รอบคอบ ไม่รีบร้อน เดี๋ยวจะสัมฤทธิ์ผลสำเร็จด้วยดี
- ช้าเป็นการ นานเป็นคุณ ความหมาย: ค่อยๆ คิด ค่อยๆ ทํา ดีกว่าด่วนทํา แล้วผิดพลาด
- ช้างตายทั้งตัว เอาใบบัวมาปิด ความหมาย: การทำความชั่วหรือความผิด ร้ายแรงซึ่งเป็นเรื่องใหญ่ แม้จะพยายามกลบเกลื่อนปิดบังอย่างไรก็ปิดไม่มิด ต้องมีผู้รู้เข้าจนได้
- ช้างสารงูเห่า ข้าเก่าเมียรัก ความหมาย: บรรดาสิ่งไม่น่าไว้วางใจ ซึ่งอาจนำภัยมาสู่ชีวิตตน กล่าวคือ อย่าไว้วางใจคนใกล้ตัว หรือสิ่งที่เป็นอันตราย ซึ่งสามารถนำภัยมาสู่ตนเองได้
- ช้างเผือกเกิดในป่า ความหมาย: คนที่มีปัญญา เป็นคนดี มีความสามารถนั้นหาได้ยาก เหมือนช้างเผือกที่เกิดในป่า นานๆ ครั้งถึงจะได้พบเจอ
- ชิงสุกก่อนห่าม ความหมาย: ทำสิ่งที่ยังไม่สมควรแก่วัยอันควร หรือยังไม่ถึงเวลา สำนวนนี้มักใช้กับชายหญิงที่กระทำสิ่งที่ยังไม่สมควรแก่วัยของตน
- ชีปล่อยปลาแห้ง ความหมาย: การกระทำที่แสร้งว่าเป็นคนดี คนใจบุญ มีเมตตากรุณา แต่ไม่มีความจริงใจ
- ชี้นกบนปลายไม้ ความหมาย: หวังในสิ่งที่อยู่ไกลตัว มันเป็นไปได้ยาก เป็นการคาดหวังหรือใฝ่ฝันในสิ่งที่อยู่ไกลตัวมาก เกินที่จะเอื้อมถึง
- ชี้นกเป็นนก ชี้ไม้เป็นไม้ ความหมาย: การคล้อยตามผู้ที่มีอำนาจมากกว่า โดยที่ทำเพราะกลัวหรือต้องการประจบ ไม่ได้ทำตามเพราะมีความคิด ความเห็น หรือความต้องการที่จะทำในสิ่งนั้น
- ชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น ความหมาย: ว่าอย่างไรก็เป็นไปตามนั้น มักใช้กับคนที่มีอำนาจคับฟ้า ใช้ให้ตายให้เป็นได้ ทำอะไรก็ได้ ว่าอย่างไรเป็นอย่างนั้น
- ชุบมือเปิบ ความหมาย: ฉวยเอาผลประโยชน์ของผู้อื่น โดยตัวเองไมได้ลงทุนลงแรง หรือขอมีส่วนร่วมในผลสำเร็จนั้นโดยที่ตนไม่ได้ช่วยลงแรงด้วย
- ชนักติดหลัง ความหมาย: ความชั่วหรือความผิดที่ยังติดตัวอยู่ นิยมใช้คนที่เคยทำความชั่วหรือความผิด แล้วสิ่งเหล่านั้นยังคงติดตัวอยู่ เหมือนเป็นตราบาป
- แช่งชักหักกระดูก ความหมาย: แช่งด่ามุ่งร้ายให้ผู้อื่นได้รับอันตรายอย่างร้ายแรง ด้วยความอาฆาต ความเกลียดเข้ากระดูกดำ มีอันเป็นไป
- ใช้น้ำเย็นเข้าลูบ ความหมาย: การพูดจาเกลี้ยกล่อม หว่านล้อมให้ใจอ่อน หรือใจเย็นลง
- ใช้แมวเฝ้าปลาย่าง ความหมาย: คนที่ทำผิดพลาดโดยการฝากสิ่งใดสิ่งหนึ่งเอาไว้กับผู้ที่ต้องการของสิ่งนั้นอยู่แล้ว ทำให้ต้องสูญเสียของสิ่งนั้นไปโดยไม่รู้ตัว
- ใช้ไม้แข็ง ความหมาย: การใช้วิธีการที่รุงแรง หนักหน่วง ไม่ยอมอ่อนข้อ แสดงถึงความเด็ดขาด
- ใช้ไม้นวม ความหมาย: การใช้วิธีการที่นิ่มนวล ประนีประนอมกัน
หมวดหมู่ ซ.
- ซื่อเหมือนแมวนอนหวด ความหมาย: ทำเป็นซื่อๆ ใสๆ ซื่อแต่ซ่อนความเจ้าเล่ห์หรือความปราดเปรียวไว้ภายใน
- ซื่อกินไม่หมด คดกินไม่นาน ความหมาย: การมีความซื่อสัตย์จะทำให้คนเชื่อใจ มีแต่คนนับถือ ไม่มีวันอดตาย เมื่อได้รับความเดือดร้อนก็ยังคงมีคนช่วยเหลือเสมอ แต่หากมีนิสัยคดโกงเอาแต่ผลประโยชน์เข้าตัวเมื่อถูกจับได้ ก็จะไม่มีคนให้ความช่วยเหลือหรือคบค้าสมาคมด้วย
- ซื้อควายหน้านา ซื้อผ้าหน้าตรุษ ความหมาย: ซื้อของไม่คํานึงถึงกาลเวลา ย่อมได้ของแพง ทําอะไรไม่เหมาะกับกาลเวลา ย่อมได้รับความเดือดร้อน
หมวดหมู่ ฒ.
- เฒ่าหัวงู ความหมาย: คนแก่ คนที่มีอายุมากๆ มีบุคลิกชอบเกี้ยวพาราสี มีเล่ห์เหลี่ยมหรือกลอุบายหลอก เด็กสาวคราวลูก ส่อไปในทางกามารมณ์
- เฒ่าชราในตาทารก ความหมาย: ชายที่มีอายุมากแล้ว แต่ยังทำตัวเหมือนหนุ่มน้อย อีกทั้งยังมีนิสัยเจ้าชู้
หมวดหมู่ ด.
- ดอกไม้ริมทาง ความหมาย: ผู้หญิงใจง่ายที่ผู้ชายสามารถเกี้ยวพาราสีเอามาเชยชมได้ง่ายๆ ทำให้ไม่มีความสำคัญ
- ดองเปรี้ยวดองเค็ม ความหมาย: การคร่ำเคร่ง จดจ่ออยู่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่งนานเกินไปจนไม่มีเวลาไปทำสิ่งอื่น
- ดีดลูกคิดรางแก้ว ความหมาย: คิดถึงผลที่จะได้ทางเดียว คิดรอบคอบถี่ถ้วนแต่เล็งถึงผลประโยชน์ที่จะได้รับอย่างเดียว ไม่ยอมเสียเปรียบใคร
- ดับเครื่องชน ความหมาย: สู้อย่างยอมตาย การต่อสู้อย่างเต็มที่ ต่อสู้โดยไม่ยอมแพ้ เดินหน้าสู้ตายไม่มีถอย เพราะจนมุมแล้ว
- ดักลอบหมั่นกู้ เจ้าชู้หมั่นเกี้ยว ความหมาย: การจะทำสิ่งใดต้องขยันหมั่นเพียร คอยเอาใจใส่ มีความรับผิดชอบ แล้วจะพบกับความสำเร็จ
- ดาวล้อมเดือน ความหมาย: คนที่มีบริวาร ลูกน้อง หรือผู้ติดตามแวดล้อมมาก
- ดาบสองคม ความหมาย: สิ่งที่มีทั้งคุณและโทษในตัวเอง
- ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ ความหมาย: การพิจารณาเลือกผู้หญิงที่จะมาเป็นคู่ครอง โดยให้ดูแม่ของผู้หญิงคนนั้นประกอบ เพราะลูกจะดีได้ก็ต้องมาจากแม่ที่ดี
- ดื่นเป็นกล้วยน้ำว้า ความหมาย: สิ่งที่มีอยู่มากมายดาดดื่น สามารถหาได้ง่ายๆ
- ดินไม่กลบหน้า ความหมาย: ยังมีชีวิตอยู่ ยังไม่ตาย นิยมใช้กับคนที่ยังแคล้วคลาดปลอดภัย
- เด็ดบัวไม่ไว้ใย ความหมาย: การตัดขาดกัน ตัดญาติขาดมิตร ไม่มีเยื่อใยต่อกัน ไม่มีความสัมพันธ์ ไม่เกี่ยวข้องกันอีก นับตั้งแต่วินาทีนี้เป็นต้นไปทั้งสองฝ่ายจะตัดขาดความสัมพันธ์กันอย่างสิ้นเชิง ไม่สนใจใยดี หรือไม่อินังขังขอบกันอีกต่อไป
- เด็ดดอกไม้ร่วมต้น ความหมาย: ชาติก่อนเคยทำอะไรร่วมกันมา ชาตินี้จึงมาอยู่ร่วมกันอีก เป็นความเชื่อของคนไทยสมัยก่อน หากคนเราเคยทำบุญร่วมกันมาแต่ชาติปางก่อน จึงทำให้ได้มาเกื้อกูล อยู่ร่วมกันอีกในปัจจุบันนั่นเอง
- เด็ดดอกฟ้า ความหมาย: ผู้ชายที่หมายปองหญิงสาวที่สูงศักดิ์ มีฐานะดีกว่าตนเองมาก และพยายามทุกวิถีทางที่จะให้ได้เธอมาครอบครอง
- เด็กเลี้ยงแกะ ความหมาย: คนที่ชอบพูดปด พูดจาไม่มีเค้าความจริง หรือโกหกจนเป็นนิสัยจนไม่มีใครเชื่อหรือให้ความสนใจกับคำพูดนั้นๆ
- เด็กอมมือ ความหมาย: คนที่ไม่รู้ประสีประสา ไม่รู้เรื่องรู้ราวอะไร ไม่มีประสบการณ์ ยังอ่อนต่อโลก
- เด็กเมื่อวานซืน ความหมาย: คนที่มีความรู้น้อยด้อยประสบการณ์ แต่ชอบอวดรู้ คุยโม้โอ้อวด
- เดินตามหลังผู้ใหญ่หมาไม่กัด ความหมาย: การประพฤติตามอย่างผู้ใหญ่ย่อมสะดวก ปลอดภัย การเชื่อฟังผู้ใหญ่ ผู้ที่อาวุโสกว่า รวมถึงการประพฤติปฏิบัติตนตามแบบอย่างที่ดีงามของท่านเหล่านั้น ย่อมนำความปลอดภัยและความเจริญมาสู่ตน
- เดือนหกให้หว่านกล้า เดือนห้าให้แต่งไถ ความหมาย: การทำอะไรให้รู้จักกาลเทศะ มีการวางแผนการทำงาน รู้ว่าควรจะทำอะไรเวลาไหน
- แตงเถาตาย ความหมาย: หญิงหม้ายที่มีอายุมากแล้ว เหี่ยวแห้งอับเฉาไม่มีความสดใส
- ได้ทีขี่แพะไล่ ความหมาย: ผู้ที่ซํ้าเติมเมื่อผู้อื่นเพลี่ยงพลํ้าลง
- ได้ดีเพราะปาก ได้ยากเพราะคำ ความหมาย: ให้ระมัดระวังคำพูดคำจา คิดก่อนพูด เพราะคำพูดสามารถส่งผลดีและผลเสียต่อตัวเองได้
- ได้แกงเทน้ำพริก ความหมาย: ได้ใหม่แล้วลืมเก่า
หมวดหมู่ ต.
- ตกกะไดพลอยโจน ความหมาย: จําเป็นที่จะต้องยอมเข้าไปเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นแบบไม่มีทางเลี่ยง เมื่อพลาดไปแล้วก็ยอมเลยตามเลยเพื่อไม่ให้เสียเชิง และมักจะสื่อไปในทางที่มีผลกระทบไม่ดีเกิดขึ้น
- ตกม้าตาย ความหมาย: รวดเร็ว, ยุติเร็ว, เรียกเต็มว่า สามเพลงตกม้าตาย นิยมใช้กับการทำอะไรซักอย่างที่เกือบจะประสบความสำเร็จอยู่แล้ว แต่มาพลาดพลั้งเอาในช่วงสุดท้าย ทำให้ล้มเหลวไม่เป็นท่า
- ตกนํ้าไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้ ความหมาย: คนดีถ้าตกอยู่ในที่อันตราย หรือมีเหตุการณ์คับขันอย่างไร ก็ไม่เป็นอันตรายหรือมีสิ่งใดทำร้ายได้
- ตกล่องปล่องชิ้น ความหมาย: ตัดสินใจที่จะร่วมมือหรือร่วมชีวิตด้วย
- ตกเป็นเบี้ยล่าง ความหมาย: การตกเป็นรอง หรือใต้อำนาจ และเสียเปรียบผู้อื่น
- ตบหัวกลางศาลา ขอขมาที่บ้าน ความหมาย: ยอมรับผิดไม่สมกับความผิดที่ทําไว้ สำนวนนี้ใช้เพี้ยนว่า ตบหัวที่ศาลา ขอขมาที่บ้าน ก็มี
- ตลบนกบนเวหา ความหมาย: การพูดจาหลอกลวงพลิกแพลงให้ผู้อื่นหลงเชื่อ เพื่อหาประโยชน์ใส่ตนเอง กล่าวคือ แกล้งตีสนิทแล้วหักหลัง
- ตลาดหน้าคุก ความหมาย: ตลาดที่ถือโอกาสขายโก่งราคาแพงกว่าปกติและผู้ซื้อจําเป็นต้องซื้อ เพราะไม่มีทางเลือก
- ตักน้ำรดหัวตอ ความหมาย: แนะนำเท่าไร พร่ำสอนเท่าไร ก็ไม่ได้ผล นิยมใช้กับคนที่รับรู้อะไรยาก สอนยากสอนเย็น สอนเท่าไหร่ก็ไม่รู้จักจำ อาจจะเพราะหัวไม่ดีหรือเพราะความดื้อรั้นไม่ยอมรับรู้
- ตักบาตรอย่าถามพระ ความหมาย: การจะให้ของสิ่งใดแก่ผู้ที่เขาเต็มใจรับของสิ่งนั้นอยู่แล้ว ไม่ควรถามว่าอยากได้หรือไม่
- ตัดหางปล่อยวัด ความหมาย: ตัดขาดไม่เกี่ยวข้อง ไม่เอาเป็นธุระอีกต่อไป นิยมใช้กับคนไม่สำนึกบุญคุณ ทำดีให้ก็ไม่เห็นค่าขอตัดขาดดีกว่า จะไม่ขอยุ่งเกี่ยวด้วยกับบุคคลดังกล่าวอีกแล้ว
- ตัดช่องน้อยแต่พอตัว ความหมาย: เอาตัวรอดแต่เพียงผู้เดียว ไม่สนใจใคร หรือคนที่ด่วนตายไปก่อน โดยทิ้งภาระไว้เบื้องหลัง ทิ้งคนอื่นให้เผชิญชะตะกรรมไว้ข้างหลัง
- ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ ความหมาย: คนที่ถึงแม้จะมีฐานะต่ำต้อย ยากจน ก็ต้องประพฤติตนไปในทางที่ดี รักษาความดีที่มีอยู่ อย่าประพฤติตนไปในทางเสื่อมเสีย
- ตัวจักรใหญ่ ความหมาย: บุคคลซึ่งเป็นสมองหรือเป็นหัวหน้าในการดําเนินกิจการ กล่าวคือ บุคคลซึ่งเป็นสมอง เป็นหัวหน้าใหญ่ ตัวการใหญ่ และเป็นคนคอยสั่งการ
- ต้นวายปลายดก ความหมาย: ตอนต้นไม่ดี ไปดีเอาตอนหลัง กล่าวคือ ระยะแรกเริ่มมาดี ไม่มีทรง แต่ตอนท้ายกลับทำได้อย่างยอดเยี่ยม
- ตัดไฟแต่ต้นลม ความหมาย: การตัดต้นเหตุเพื่อไม่ให้เหตุการณ์ลุกลามต่อไป หรือตัดปัญหาเพื่อที่จะไม่ให้เรื่องบานปลาย
- ตาบอดคลำช้าง ความหมาย: คนที่รู้อะไรด้านเดียวหรือนัยเดียว แล้วเข้าใจว่าสิ่งนั้นเป็นอย่างนั้น รู้ไม่จริง หรือรู้ก็รู้ไม่หมด รู้เพียงบางส่วน เมื่อรู้เพียงบางส่วนก็เข้าใจไปเองว่าตนนั้นรู้แจ้ง รู้หมดทุกอย่าง
- ตาบอดได้แว่น ความหมาย: ผู้ที่ได้สิ่งซึ่งไม่เป็นประโยชน์แก่ตนเองเลย มักพูดเข้าคู่กับ หัวล้านได้หวี เป็น “หัวล้านได้หวี ตาบอดได้แว่น”
- ตาบอดสอดตาเห็น ความหมาย: อวดรู้ในเรื่องที่ตนไม่รู้ อวดรู้อวดเก่งในเรื่องที่ไม่รู้จริง ไม่ฉลาดจริง
- ตาเฟื้องตาสลึง ความหมาย: ตาที่แสดงอาการว่าชอบพอรักใคร่ เป็นการทอดไมตรีในทางชู้สาว (มักใช้แก่หญิงสาว)
- ตาลยอดด้วน ความหมาย: คนที่หมดหนทาง ไม่สามารถเจริญก้าวหน้าต่อไปได้อีก หรือคนที่ไม่มีบุตรไว้สืบตระกูล
- ตายประชดป่าช้า ความหมาย: การกระทำที่เป็นการประชดประชันอีกฝ่ายหนึ่ง แต่ตัวเองกลับเป็นฝ่ายที่ต้องได้รับผลกระทบ ความเสียหายจากการทำหรือคำพูดของตนเอง
- ตายฝังยังเลี้ยง ความหมาย: การเลี้ยงดูแบบตามมีตามเกิด ตามบุญตามกรรม
- ตามใจปากมากหนี้ ความหมาย: การใช้จ่ายอย่างฟุ่มเฟือย สุรุ่ยสุร่ายตามแต่ใจตัวเอง จะทำให้สิ้นเปลืองมากจนอาจก่อให้เกิดหนี้สินตามมมาภายหลัง
- ตามใจปากลำบากท้อง ความหมาย: การทำอะไรตามใจโดยไม่สนอะไรมักจะเดือดร้อน หรือการกินหรือทำอะไรตามใจตัวเองมากเกินไปอาจทำให้ลำบากในภายหลังได้
- ตำข้าวสารกรอกหม้อ ความหมาย: การทำงาน/ทำการอย่างใดอย่างหนึ่งเพียงผ่านๆ ทำให้จบไปครั้งเดียว ไม่มีการวางแผนถึงอนาคต เป็นการเปรียบเปรยว่าเป็นคนเกียจคร้าน ไม่ตั้งใจทำงาน ไม่วางแผนในอนาคต ทำให้ชีวิตอาจไม่เจริญก้าวหน้าเท่าที่ควร
- ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ ความหมาย: การกระทำที่มีการลงทุนลงแรง หรือลงทรัพย์สินไปจำนวนมากแต่ผลลัพธ์ที่ได้กลับมามีผลเล็กน้อยมากหรือแทบไม่มีประโยชน์ใดๆ เลย
- ติเรือทั้งโกลน ความหมาย: ตำหนิสิ่งที่ยังทำไม่เสร็จหรือที่ยังไม่รู้ว่าอะไรเป็นอะไร ติพล่อยๆ ไปเสียก่อนที่จะรู้ว่าอะไรเป็นอะไร ทั้งๆ ที่งานนั้นเพิ่งเริ่มไปได้ไม่นานหรือทำไปได้เพียงเล็กน้อย
- ติโขนยังไม่ทรงเครื่อง ความหมาย: พูดจาว่ากล่าวไปทั้งๆ ที่ยังไม่รู้ว่าอะไรเป็นอะไร หรือตำหนิในสิ่งที่ยังไม่เรียบร้อยยังทำไม่เสร็จสิ้น
- ตีงูให้กากิน ความหมาย: ทำสิ่งใดๆ ไว้แล้ว แต่ผลไปตกแก่ผู้อื่น ทำสิ่งที่ตนควรจะได้รับประโยชน์ แต่กลับไม่ได้ กลับต้องปล่อยให้ผู้อื่นได้ประโยชน์ไป
- ตีงูให้หลังหัก ความหมาย: กระทำสิ่งใดแก่ศัตรูโดยไม่เด็ดขาดจริงจัง อย่าลังเลทำครึ่งๆ กลางๆ ย่อมจะได้รับผลร้ายในภายหลัง
- ตีตนก่อนไข้ ความหมาย: เป็นกังวล ทุกข์ร้อน หวาดกลัวในเรื่องที่ยังมาไม่ถึง ยังไม่เกิดขึ้น
- ตีนถีบปากกัด / ปากกัดตีนถีบ ความหมาย: ตั้งใจทำมาหากิน มานะพยายามทำงานทุกอย่างเพื่อเลี้ยงปากเลี้ยงท้อง โดยไม่คำนึงถึงความเหนื่อยยาก แม้ว่างานนั้นจะหนักขนาดไหนก็ตาม
- ตีปลาหน้าไซ ความหมาย: ใช้เปรียบเทียบคำพูดหรือการกระทำซึ่งขัดขวางกิจการที่กำลังดำเนินไปด้วยดีให้หยุดชะงักลง ฉวยโอกาส เอาแต่ประโยชน์ของตนเป็นหลัก ทำอะไรเสียหายไม่คำนึงถึง หรือขัดผลประโยชน์ที่เขาควรมีควรได้อยู่แล้วให้เสียไป
- ตีวัวกระทบคราด ความหมาย: โกรธคนหนึ่งแต่ทำอะไรเขาไม่ได้ ไพล่ไปรังควานอีกคนหนึ่งที่เกี่ยวข้องและตนสามารถทำได้
- ตีเหล็กเมื่อแดง กินแกงเมื่อร้อน ความหมาย: คิดจะทำการใดต้องทำให้ถูกจังหวะ เหมาะสมแก่เวลาและโอกาสจะทำให้ได้ผลดี
- ตื่นสายให้สร้างสวนมะพร้าว ตื่นเช้าให้สร้างสวนยาง ความหมาย: การจะทำงานหรือเลือกประกอบอาชีพใด ควรเลือกทำให้สิ่งที่เหมาะสมกับอุปนิสัยใจคอของตนเอง
- เตี้ยอุ้มค่อม ความหมาย: คนที่มีฐานะยากจนหรืออยู่ในสถานภาพที่ลำบาก แต่ต้องเป็นภาระเลี้ยงดู ไปคอยช่วยเหลือคนที่มีฐานะเดียวกับตนเอง ทำให้มีสภาพที่ย่ำแย่ไปกว่าเดิม
- เต้นแร้งเต้นกา ความหมาย: การแสดงอาการกระโดดโลดเต้นด้วยความดีใจ กระโดดโลดเต้นกันอย่างสนุกสนาน
- เต่าใหญ่ไข่กลบ ความหมาย: คนที่ทำความผิดแล้วพยายามกลบเกลื่อน ปิดบังความผิด ที่ตัวเองทำไว้ไม่ให้คนอื่นได้รับรู้
- ตาเป็นสับปะรด ความหมาย: คนที่หูตากว้างไกล มีคนคอยสอดส่องเป็นหูเป็นตาให้รอบตัว ในที่นี้จะเน้นว่ามีพรรคพวกมาก ใครทำอะไร ที่ไหน จะรู้ไปหมด โดยรู้จากพรรคพวกเพื่อนฝูงหรือบริวารที่มีอยู่ทั่วไปเป็นคนส่งข่าวให้
- ตีบทแตก ความหมาย: นักแสดงตีบทแตกจนสามารถคว้ารางวัลมาครองได้ หรือแสดงได้แนบเนียนสมจริง แสดงได้แนบเนียนสมบทบาท โบราณท่านใช้คำนี้มาอธิบายคนที่สามารถแสดงออกได้อย่างแนบเนียนจนคนอื่นคล้อยตาม ทั้งดีใจและเสียใจ
- ต่อความยาว สาวความยืด ความหมาย: มากเรื่องมากราวโต้กันไปโต้กันมา ไม่รู้จักจบจักสิ้นพูดกันไปพูดกันมาจนไม่จบไม่สิ้นเสียที สนทนาเถียงกัน จนเรื่องราวไม่ได้จบลงเสียที
- ต่อหน้ามะพลับ ลับหลังตะโก ความหมาย: พูดจากลับกลอก, ต่อหน้าพูดอย่าง ลับหลังพูดอีกอย่าง ต่อหน้าทำเป็นดี แต่พอลับหลังก็นินทาหรือหาทางทำร้าย
- ตักน้ำใส่กะโหลก ชะโงกดูเงา ความหมาย: ให้รู้จักเจียมเนื้อเจียมตัวไว้บ้าง จะทำอะไรให้รู้จักประมาณตน รู้จักฐานะของตัวเอง เจียมเนื้อเจียมตัว อย่ามักใหญ่ใฝ่สูงทำที่อะไรเกินตัว
- ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน ความหมาย: การจะทำการใดๆ พยายามทำด้วยตัวเองอย่างสุดความสามารถ และเพียรพยายาม
- ตบมือข้างเดียวไม่ดัง ความหมาย: ทำอะไรฝ่ายเดียวย่อมไม่เกิดผล หรือถ้าอีกฝ่ายไม่ร่วมมือด้วย ก็ไม่มีอะไรเกิดขึ้น
- ไต่ไม้ลำเดียว ความหมาย: กระทำการใดๆ ตามลำพังตัวคนเดียวโดยไม่มีที่พึ่งหรือไม่พึ่งพาผู้อื่น อาจพลั้งพลาดได้
- โตฟักโตแฟง ความหมาย: คนที่โตแต่ตัว ส่วนสติปัญญาความคิดความอ่านยังเหมือนเด็ก
หมวดหมู่ ถ.
- ถอดเขี้ยว ถอดเล็บ ความหมาย: ละพยศ ละความเก่งกาจ เลิกแสดงฤทธิ์ เลิกแสดงฤทธิ์เดชอำนาจอีก
- ถอยหลังเข้าคลอง ความหมาย: กลับไปทำแบบเดิมๆ ซึ่งไม่ก้าวหน้าและไม่ทันสมัย ถอยหลังตกต่ำไปจากเดิม ไม่พัฒนาแล้วแถมยังตกต่ำลงเรื่อยๆ
- ถอนต้นก่นราก, ถอนรากถอนโคน ความหมาย: การทําลายให้ถึงต้นตอ ทําลายให้สิ้นเสี้ยนหนาม
- ถี่ลอดตาช้าง ห่างลอดตาเล็น ความหมาย: ดูเหมือนละเอียดถี่ถ้วน แต่ไม่ละเอียดถี่ถ้วนจริง หรือรอบคอบถี่ถ้วน แต่รอบคอบไม่จริงสำนวนนี้ยังหมายความว่า ประหยัดในสิ่งที่ไม่ควรประหยัด ไม่ประหยัดในสิ่งที่ควรประหยัด
- ถ่านไฟเก่า ความหมาย: ชายหญิงที่เคยรักใคร่หรือเคยได้เสียกันมาก่อนแม้เลิกร้างกันไป เมื่อมาพบกันใหม่ย่อมรักใคร่หรือปลงใจกันได้ง่ายขึ้น เพราะเคยมีความผูกพันธ์กันมา
- ถ่มน้ำลายรดฟ้า ความหมาย: การคิดร้าย หรือดูหมิ่นบุคคลที่สูงกว่า หรือเป็นที่เคารพของคนทั่วไป มักจะเกิดภัยหรือผลร้ายแก่ตนเองเสมอ การถ่มน้ำลายขึ้นไปในที่สูงเช่นฟ้า น้ำลายนั้นก็ย่อมจะย้อนตกลงมา ถูกหน้าตาของผู้ถ่มเลอะเทอะ อย่างไม่ต้องสงสัย
- เถรส่องบาตร ความหมาย: คนที่ทำอะไรตามคนอื่นเขา ทั้งๆ ที่ไม่รู้เรื่องรู้ราว เห็นคนอื่นเขาทำ ก็ทำตามๆ กันโดยไม่รู้ที่มาที่ไป
- ถลำร่องชักง่าย ถลำกายชักยาก ความหมาย: การตกหลุมรักใครไปแล้ว ย่อมที่จะตัดใจไม่ให้รักได้ยาก
- ถนิมสร้อย ความหมาย: คนที่ดูเหยาะแหยะ หนักไม่เอาเบาไม่สู้ ทำเป็นอ่อนแอ (ใช้เป็นคำตำหนิ)
- ถีบหัวส่ง ความหมาย: เฉดหัว ไล่ไปให้พ้น ขับไล่ไสส่งให้ไปไกลๆ ไม่ไยดีอีกต่อไป ไม่สนใจ และไม่ต้องการอีกต่อไป
หมวดหมู่ ฤ.
- ฤาษีเลี้ยงลิง ความหมาย: ผู้ที่เลี้ยงเด็กซุกซน หรือปกครองคนหมู่มากที่ไม่อยู่ในระเบียบวินัย ซึ่งจะทำให้เกิดความเดือดร้อน
หมวดหมู่ ท.
- ทำนาออมกล้า ทำปลาออมเกลือ ความหมาย: ทำการสิ่งใด ถ้ากลัวหมดเปลืองย่อมไม่ได้ผลดี ย่อมไม่ได้ผลสมบูรณ์
- ทำนาล่าเป็นข้าควาย มีเมียสายเป็นข้าลูก ความหมาย: การทำงานสิ่งใดหากตัดสินใจช้า ลงมือช้า ทำอะไรตามหลังคนอื่นมักจะเสียเปรียบ
- ทำนาบนหลังคน ความหมาย: การหาประโยชน์จากผู้อื่นโดยใช้วิธีเบียดเบียน เอารัดเอาเปรียบและขาดความมีมนุษยธรรม
- ทำบุญเอาหน้า ความหมาย: การทำบุญเพื่อโอ้อวดผู้อื่น ให้ผู้อื่นสรรเสริญ ไม่ได้ทำด้วยใจที่บริสุทธิ์
- ทำคุณบูชาโทษ ความหมาย: ทําคุณแต่กลับเป็นโทษ ทําดีแต่กลับเป็นร้าย หรือการช่วยเหลือผู้อื่นด้วยความบริสุทธิ์ใจ แต่กลับได้รับโทษหรือผลร้ายตอบแทน มักใช้พูดคู่กับโปรดสัตว์ได้บาป
- แทรกแผ่นดินหนี ความหมาย: หลีกหนีไปให้พ้น ไม่อยากให้ใครพบหน้าเพราะอับอาย
- ทุบหม้อข้าวตัวเอง ความหมาย: การกระทำที่ทำให้ตนเองเสียผลประโยชน์หรือได้รับความเสียหาย โดยที่โบราณท่านเทียบไว้ดั่งเป็นการทุบหม้อข้าวของตนเอง ซึ่งส่งผลให้อดข้าว เพราะไม่มีหม้อจะมาหุงหาข้าวปลานั่นเอง
- ทูตลิ้นทอง ความหมาย: คนที่เป็นนักเจรจา มีคารมในการติดต่อสื่อสาร มีศิลปะไหวพริบในการพูดเป็นเลิศ และส่งผลดีทั้งตนและอีกฝ่าย
- แทงใจดำ ความหมาย: พูดตรงกับความในใจของผู้ฟัง สำนวนนี้นิยมใช้อธิบายคำพูดที่ตรงกับใจหรือตรงกับความคิดของผู้ฟัง สามารถนำไปใช้ได้ทั้งความหมายในทางดีและทางไม่ดี แต่จะพบเห็นในทางไม่ดีเสียมากกว่า
- ที่เท่าแมวตาย ความหมาย: โบราณท่านเปรียบไว้กับพื้นที่ขนาดเล็กๆ แปลงหนึ่ง หรือเนื้อที่เพียงเล็กน้อย
- ทิ้งไพ่ใบสุดท้าย ความหมาย: การทิ้งทวน ใช้ความพยายามอย่างเต็มที่เป็นครั้งสุดท้าย
- ท่าดีทีเหลว ความหมาย: มีท่าทางดี แต่ทําอะไรไม่ได้เรื่อง
- ทางเตียนเวียนลงนรก ทางรกวกขึ้นสวรรค์ ความหมาย: การทำความชั่วนั้นทำได้ง่าย แต่สุดท้ายก็จะส่งผลให้ต้องไปรับกรรมได้รับความลำบาก ส่วนการทำความดีนั้นทำยากกว่าแต่สุดท้ายก็จะได้รับผลดี
- ทันควัน ความหมาย: ทันทีทันใด ทันเวลา ฉับพลัน
- ทรัพย์ในดิน สินในน้ำ ความหมาย: สิ่งที่มีอยู่หรือเกิดตามธรรมชาติอันอาจนํามาใช้ให้เป็นประโยชน์ได้
- ทั้งขึ้นทั้งล่อง ความหมาย: มีความเกี่ยวข้องด้วยเสมอ ไม่พ้นไปได้ (มักใช้ในทํานองไม่ดี)
- ทะลุกลางปล้อง ความหมาย: พูดสอดขึ้นมาในเวลาที่เขากําลังพูดกันอยู่
- ทอดสะพาน ความหมาย: ใช้สื่อสายเข้าไปติดต่อทําความสนิทสนมกับผู้ที่ต้องการคุ้นเคย แสดงกิริยาท่าทางเป็นทํานองอยากติดต่อด้วย
- ท้องยุ้งพุงกระสอบ ความหมาย: คนที่มีความสามารถในการกินได้มากผิดปกติ คนที่กินจุ
- ทองแผ่นเดียวกัน ความหมาย: โบราณท่านเปรียบเอาไว้ถึงครอบครัวสองครอบครัวที่มีลูก และลูกของทั้งสองครอบครัวแต่งงานกัน จึงถือเสมือนว่าทั้งสองครอบครัวนี้เกี่ยวดองกัน เป็นทองแผ่นเดียวกัน
- ทองแท้ย่อมไม่กลัวไฟ ความหมาย: คนที่ยึดมั่น ตั้งมั่นในความดี อดทนต่อการพิสูจน์ความจริง ก็จะสามารถผ่านพ้นอุปสรรค์หรืออันตรายต่างๆ ได้
- ทองไม่รู้ร้อน ความหมาย: เฉยเมย นิ่งเฉยไม่กระตือรือร้น ไม่สะดุ้งสะเทือนกับเรื่องที่เกิดขึ้น ไม่ร้อนใจใดๆ ทั้งสิ้น
- ทนายหน้าหอ ความหมาย: หัวหน้าคนรับใช้ที่ใช้ออกหน้าออกตา ผู้รับหน้าแทนนาย หรือคนสนิท คนรับใช้ที่รู้ความเป็นไปของนาย มักชอบหน้ารับหน้าแทนนายของตนเอง
- เทือกเถาเหล่ากอ ความหมาย: บรรพบุรุษ และเชื้อสายวงศ์ตระกูลที่สืบเนื่องต่อกันมา
หมวดหมู่ น.
- นกสองหัว ความหมาย: ทำตัวเข้ากับทั้งสองฝ่ายที่เขาไม่ถูกกัน โดยหวังประโยชน์เพื่อตน
- นกรู้ ความหมาย: ผู้ที่มีไหวพริบรู้เท่าทันเหตุการณ์หรือภัยที่จะมาถึงตน
- นกต่อ ความหมาย: คนที่ทําหน้าที่ติดต่อหรือชักจูงหลอกล่อคนอื่นให้หลงเชื่อ (ใช้ในทางไม่ดี)
- นกยูงมีแววที่หาง ความหมาย: คนที่เป็นผู้ดีมีชาติตระกูล มีฐานะทางสังคม จะมีลักษณะเด่นลักษณะที่ดีปรากฎออกมาให้สังเกตเห็นได้ เช่น กิริยามารยาท การวางตัว การพูดจา
- นกมีหู หนูมีปีก ความหมาย: คนที่ทำอะไรกลับกลอก เข้าพวกกับทั้งสองฝ่ายเพื่อหวังประโยชน์ของตนเอง
- นกน้อยทำรังแต่พอตัว ความหมาย: การจะกระทำการใดๆ ควรทำให้พอเหมาะ พอสมควรแก่ฐานะและความสามารถของตน ไม่ควรทำอะไรเกินตัว
- นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น ความหมาย: ไม่รู้เรื่องราวที่เกิดขึ้น ไม่รู้อิโหน่อิเหน่ มักใช้เป็นข้ออ้างเวลาไม่อยากรับผิดชอบสิ่งที่เกิดขึ้น นอนคู้ หมายถึง การนอนขดตัวงอมืองอเท้า
- นอนสูงให้นอนคว่ำ นอนต่ำให้นอนหงาย ความหมาย: คนที่เป็นผู้นำหรือผู้ปกครองอย่าหลงลืมตน ควรก้มมองดูลูกน้องหรือคนที่ต่ำต้อยกว่าว่าเขาเป็นอย่างไร เอาใจใส่ดูแล ฟังเสียงเขาบ้าง ส่วนคนที่เป็นลูกน้องก็สมควรทำหน้าที่ให้เรียบร้อยไม่ให้มีข้อบกพร่อง ดูแบบอย่างจากเจ้านายเพื่อนำมาพัฒนาตนเอง
- นายว่าขี้ข้าพลอย ความหมาย: คนที่เป็นลูกน้อง พลอยพูดผสมโรงติเตียนผู้อื่นตามเจ้านาย เมื่อเจ้านายไม่ชอบใคร ต่อว่าใคร ด่าทอใคร หรือทะเลาะกับใครแล้ว บ่าวไพร่หรือลูกน้องเหล่านี้ก็จะผสมโรงเข้าร่วมด้วยทันที โดยไม่สนถูกผิด สนแต่จะเข้าข้างเจ้านายของตนอย่างเดียว
- น้ำขึ้นให้รีบตัก ความหมาย: เมื่อมีโอกาสดีๆ หรือเมื่อโอกาสมาถึง ผ่านเข้ามา ให้รีบคว้าโอกาสนั้นเอาไว้ และเก็บเกี่ยวผลประโยชน์ให้เต็มที่ ก่อนที่ช่วงเวลาที่มีโอกาสดีๆ จะผ่านไป
- น้ำซึมบ่อทราย ความหมาย: สิ่งที่ตักตวงไม่มีวันหมดสิ้น หาได้มาเรื่อยๆ ถึงได้เล็กน้อยแต่ก็ไม่ขาด
- น้ำท่วมทุ่ง ผักบุ้งโหรงเหรง ความหมาย: คนพูดมาก แต่ได้เนื้อหาสาระน้อย
- น้ำท่วมปาก ความหมาย: พูดไม่ออกเพราะเกรงจะมีภัยแก่ตนหรือผู้อื่น หรือรู้ความลับของผู้อื่น แต่ไม่กล้าบอกเพราะจะเป็นอันตรายของตัวเอง
- น้ำลดตอผุด ความหมาย: คนที่ปกปิดการกระทำความผิดหรือสิ่งไม่ดีเอาไว้ เมื่อผู้นั้นตกต่ำหรือหมดอำนาจลง สิ่งไม่ดีที่เคยทำผิดไว้ ก็ถูกเปิดเผยออกมาให้เห็น สำนวนนี้จึงใช้หมายถึงในเวลาที่คนหมดอำนาจ ถ้าทำความชั่วไว้ ความชั่วนั้นก็จะปรากฏขึ้นมา
- น้ำพึ่งเรือ เสือพึ่งป่า ความหมาย: สิ่งทั้งหลายนั้นย่อมต้องพึ่งพาอาศัยกัน เอื้อประโยชน์แก่กัน
- น้ำนิ่งไหลลึก ความหมาย: คนที่มีท่าหงิมๆ มักจะมีความคิดลึกซึ้ง ซึ่งก็คือคนที่มีท่าทางเฉยๆ ไม่ค่อยแสดงความคิดเห็น แต่ภายในแล้วเป็นคนช่างคิด มีความคิดดีๆ อยู่เสมอ ฉลาด และเมื่อแสดงความคิดเห็นออกมาครั้งใดก็มักจะเป็นที่ฮือฮาเสมอ เปรียกับคนพูดน้อยต่อยหนัก แต่ทำเยอะ ให้ความสำเร็จมันส่งเสียงออกมาเอง
- น้ำลึกหยั่งได้ น้ำใจหยั่งยาก ความหมาย: รู้หน้าตาแต่ไม่รู้ข้างในจิตใจว่าคิดดีหรือคิดร้ายอย่างไร
- น้ำมาปลากินมด น้ำลดมดกินปลา ความหมาย: ทีใคร ทีมัน หมายถึงโอกาสของใครคนนั้นก็จะกระทำการได้เปรียบกว่าอีกฝ่าย แต่เมื่อถึงโอกาสของอีกฝ่าย ฝ่ายนั้นก็จะได้เปรียบบ้างเช่นกัน
- น้ำกลิ้งบนในบอน ความหมาย: คนที่มีจิตใจเรรวน ไม่มั่นคง ไม่แน่นอน พูดจากลับกลอก แก้ตัวไปเรื่อย เหมือนน้ำที่กลิ้งอยู่บนใบบอน จะมีลักษณะเป็นก้อนดิ้นไปดิ้นมา
- น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย ความหมาย: บุคคลที่ใช้คำพูดที่ตรงไปตรงมา ดูแรงๆ อาจจะทำให้ไม่ถูกใจคนฟัง แต่จริงใจไม่มีพิษมีภัย ดีกว่าคำพูดที่ไพเราะอ่อนหวานถูกใจคนฟัง แต่อาจจะมีความร้ายกาจซ่อนอยู่
- น้ำตาลใกล้มด ใครจะอดได้ ความหมาย: ชายหญิงที่ใกล้ชิดกันมากย่อมห้ามใจไม่ให้รักกันได้ยาก
- น้ำตาเช็ดหัวเข่า ความหมาย: การเสียใจเพราะชอกช้ำใจ หรือผิดหวังอยากที่จะรับได้
- น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือ ความหมาย: อย่าขัดขวางผู้ที่มีอํานาจ เป็นคําพูดเชิงเตือนสติ
- น้ำขุ่นไว้ใน น้ำใสไว้นอก ความหมาย: แม้จะไม่พอใจก็ยังแสดงสีหน้ายิ้มแย้ม เป็นการอดทนอดกลั้น เก็บความโกรธไม่พอใจไว้ภายใน แล้วแสดงสีหน้ายิ้มแย้มแจ่มใสเป็นมิตร
- น้ำสั่งฟ้า ปลาสั่งฝน ความหมาย: การสั่งเสียเป็นครั้งสุดท้าย ทําการอันใดที่เป็นสิ่งสําคัญเพื่อไว้อาลัยก่อนจากไป ฝนสั่งฟ้า ปลาสั่งหนอง ก็ว่า
- น้ำถึงไหน ปลาถึงนั่น ความหมาย: มีสิ่งดึงดูดล่อใจอยู่ที่ไหน ก็จะมีคนตามไปถึงที่นั่น
- น้ำผึ้งพระจันทร์ ความหมาย: การท่องเที่ยวหาความสุขด้วยกันหลังจากแต่งงานใหม่ๆ หรือการท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจของคู่รัก
- นับสิบไม่ถ้วน คววามหมาย: คนที่มีลักษณะอาการเลอะเลือน ขี้หลงขี้ลืมอะไรง่ายๆ ขนาดที่นับหนึ่งถึงสิบยังนับไม่ถูกหรือนับไม่ครบ
- ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว ความหมาย: ดินแดนที่มีความอุดมสมบูรณ์ ผู้คนไม่อดอยากปากแห้ง โดยเทียบได้กับในแหล่งน้ำทุกที่มีปลาให้จับเป็นอาหารและในนาก็มีข้าวอุดมสมบูรณ์
- เนื้อไม่ได้กิน หนังไม่ได้รองนั่ง เอากระดูกมาแขวนคอ ความหมาย: ต้องมาเป็นผู้รับผิดชอบทั้งๆ ที่ไม่ได้รับผลประโยชน์อันใดเลย คนที่เข้าไปช่วยเหลือเหตุการณ์บางอย่างโดยไม่ได้ผลประโยชน์ด้วย แต่กลับต้องมารับเคราะห์ในเหตุการณ์นั้นๆ แทนอีก
- เนื้อเต่ายำเต่า ความหมาย: การนําเอาทรัพย์สินส่วนที่เป็นกําไรหรือดอกเบี้ยกลับไปลงทุนต่อไปอีกโดยไม่ต้องใช้ทุนเดิม กล่าวอีกนัยคือดอกเบี้ยทบต้น
- เนื้อถ้อยกระทงความ ความหมาย: ถ้อยคําที่ได้เรื่องได้ราวเข้าใจได้ชัดเจน ทุกสิ่งทุกอย่างครบถ้วน สมบูรณ์ โดยไม่ต้องทำอะไร หรือชี้แจงอะไรเพิ่มเติมอีกแล้ว
- เนื้อเข้าปากเสือ ความหมาย: บุคคลหรือสิ่งของเมื่อตกไปอยู่ในมือหรือตกเป็นเหยื่อของคนที่มีความอันตราย คนที่มีปัญญาฉลาดกว่าแล้ว ย่อมยากที่จะพ้นภัยหรือได้กลับคืนมา
หมวดหมู่ บ.
- บนข้าวผี ตีข้าวพระ ความหมาย: ร้องขอให้ผีสางเทวดา สิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายช่วยเหลือ โดยจะแก้บนเมื่อได้ดังที่ขอไว้
- บอกหนังสือสังฆราช ความหมาย: การไปบอก หรือไปสอนคนที่รู้อะไรดีอยู่แล้ว ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่สมควรทำเป็นอย่างยิ่ง
- เบี้ยบ้ายรายทาง ความหมาย: เงินที่ต้องใช้จ่าย หรือเสียไปเรื่อยๆ ในขณะทำธุรกิจให้สำเร็จ
- เบี้ยน้อยหอยน้อย ความหมาย: การมีเงินน้อย มีเงินไม่มาก หรือมีรายได้ไม่มาก
- บวชก่อนเบียด ความหมาย: การบวชเป็นพระเพื่อทดแทนพระคุณบิดามารดาก่อนจึงค่อยแต่งงานหรือออกเรือน โบราณท่านใช้คำๆ นี้ในการสอนใจชายไทยให้ระลึกไว้เสมอว่าต้องบวชเรียนก่อนถึงค่อยมีคู่ครอง
- บัวไม่ให้ช้ำ น้ำไม่ให้ขุ่น ความหมาย: การรู้จักประนีประนอม ค่อยๆ พูดจากัน ถนอมน้ำใจกันเพื่อหลีกเลี่ยงไม่ให้เกิดปัญหาผิดใจ ขุ่นข้องหมองใจกัน
- บัวแล้งน้ำ ความหมาย: คนแล้งน้ำใจ ไร้ซึ่งความเมตตากรุณา หรือคนดีแต่ไม่ได้รับน้ำใจ
- บุญทำกรรมแต่ง ความหมาย: บุญหรือบาปที่เคยกระทำไว้ในชาติปางก่อน มาส่งผลในชาตินี้ ซึ่งทำให้ให้แต่ละคน มีรูปร่างหน้าตา สวย หล่อ หรือมีชีวิตที่ดี ชั่ว แตกต่างกัน
- บ่นออดเป็นมอดกันไม้ ความหมาย: คนบ่นเสียงเบา บ่นพึมพำเสียงอยู่แค่ริมปาก ดังออดแอดๆ
- บ่นเป็นหมีกินผึ้ง ความหมาย: อาการของคนที่บ่นพึมพัมไปเรื่อย บ่นได้ทุกเรื่อง บ่นได้ทุกที่ เห็นอะไรก็บ่นไปหมดจนน่ารำคาญ
- บ้าหอบฟาง ความหมาย: บ้าสมบัติ เห็นอะไรๆ เป็นของมีค่าจะเอาทั้งนั้น อาการที่หอบหิ้วสิ่งของพะรุงพะรัง
- บ้านแตกสาแหรกขาด ความหมาย: เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในครอบครัว หรือในบ้านเมืองอย่างร้ายแรง ถึงทําให้ต้องกระจัดกระจายพลัดพรากกัน
- บ้านเคยอยู่ อู่เคยนอน ความหมาย: สถานที่ที่เคยพักพิง เคยอาศัยอยู่มาก่อน
- บ่างช่างยุ ความหมาย: คนที่ชอบพูดส่อเสียดยุยงให้เขาแตกกัน ใส่ความให้คนอื่นเขาทะเลาะเบาะแว้งกัน อยู่ทางนี้ก็ว่าทางนี้ดี และทางโน้นกล่าวว่าทางนี้ไม่ดี พอไปอยู่ทางนั้นก็ว่าทางนั้นดี และ กล่าวหาทางนี้ว่าทางนั้นไม่ดี ทำให้แตกแยกกัน
หมวดหมู่ ป.
- ปลาติดร่างแห (ติดหลังแห) ความหมาย: คนที่ได้รับเคราะห์กรรมร่วมกับผู้อื่นๆ ที่กระทำความผิด ซึ่งตนเองไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องเลยแม้แต่น้อย หรือคนที่พลอยรับเคราะห์กรรมกับคนอื่น ทั้งๆ ที่ไม่ได้มีส่วนพัวพันด้วย
- ปลาหมอตายเพราะปาก ความหมาย: คนที่ชอบพูดพล่อยๆ รู้เท่าไม่ถึงการณ์ หรือพูดแสดงความอวดดี จนตัวเองต้องรับเคราะห์ ก็เพราะปากของตนเอง โบราณท่านจึงเปรียบไว้เหมือนปลาหมอที่ต้องขึ้นมาหายใจที่ผิวน้ำ ทำให้ตัวเองได้รับอันตรายหรือถูกจับได้
- ปลาข้องเดียวกัน ความหมาย: เปรียบเปรยถึงปลาที่อยู่ในข้องเดียวกันหลายๆ ตัว หากมีปลาตัวหนึ่งเน่า มีกลิ่นเหม็น ก็จะทำให้ปลาตัวอื่นๆในข้องมีกลิ่นเหม็นติดไปด้วย บางครั้งจึงพูดว่าปลาเน่าตัวเดียว ทำให้เหม็นไปหมดทั้งข้อง
- ปลาใหญ่กินปลาเล็ก ความหมาย: คนที่มีอำนาจหรือกำลังเหนือกว่า ก็จะเอาชนะหรือเอาเปรียบ คนที่มีอำนาจหรือกำลังน้อยกว่าเสมอเป็นทอดๆ ไป
- ปลาตกน้ำตัวโต ความหมาย: สิ่งที่เสียหรือสูญหายไปมักดูมีค่ามากเกินความเป็นจริง
- ปลาหมอแถกเหงือก ความหมาย: การพยายามกระเสือกกระสนดิ้นรน เพื่อให้อยู่รอด หรือเพื่อให้ได้บางสิ่งบางอย่าง
- ปลูกเรือนผิด คิดจนเรือนทลาย ความหมาย: การลงมือกระทำการใดลงไป โดยไม่คิดพิจารณาให้ละเอียดรอบคอบตั้งแต่แรก จะทำให้ได้รับความเสียหายอย่างหนักในภายหลัง
- ปลูกเรือนตามใจผู้อยู่ ผูกอู่ตามใจผู้นอน ความหมาย: การกระทำการใดให้ใครต้องถามความต้องการ หรือความสมัครใจของผู้ที่จะได้รับผลประโยชน์ และผลกระทบโดยตรง
- ปลูกเรือนคร่อมตอ ความหมาย: การกระทําสิ่งซึ่งล่วงลํ้า ก้าวก่าย หรือทับสิทธิของผู้อื่น จะโดยรู้เท่าถึงการณ์หรือไม่ก็ตาม
- ปากปราศรัย ใจเชือดคอ ความหมาย: คนที่ไม่มีความจริงใจกับใคร ปากว่าอีกอย่างแต่ในใจคิดอีกอย่างตรงข้ามกัน ในทางที่ไม่ดีใช้วาจาที่เปล่งออกมาดูดี มีเหตุผล น่าฟัง แต่ว่าความจริงแล้วคิดตรงข้ามกับที่พูดคือ เป็นคนที่คิดร้าย
- ปากว่าตาขยิบ ความหมาย: พูดอย่างหนึ่งแต่ทำอีกอย่างหนึ่ง ปากกับใจไม่ตรงกัน มักใช้ในทำนองที่ไม่ดีเสียมากกว่า
- ปากหวานก้นเปรี้ยว ความหมาย: พูดจาอ่อนหวานแต่ไม่จริงใจ มักใช้กับคนที่ต่อหน้าพูดจาดี ไพเราะ อ่อนหวาน เป็นวาจาที่ซ่อนเร้นความหมายและความต้องการอย่างอื่นอยู่ด้วย แต่ความจริงกลับไม่มีความจริงใจ
- ปากคนยาวกว่าปากกา ความหมาย: คนเรานั้นสามารถพูดนินทา หรือพูดให้เรื่องราวต่างๆแพร่กระจายไปได้ไกล สำนวนนี้ใช้ในเชิงนินทาว่าร้าย หรือกล่าวในเชิงลบ
- ปากชักเป็นยนต์ ความหมาย: การพูดว่ากล่าวสั่งสอน ตักเตือนไม่รู้จักหยุดหย่อน เช่น เวลาพ่อแม่สั่งสอนลูก บ่นให้ลูกไม่หยุด
- ปากหอยปากปู ความหมาย: ผู้ที่ชอบซุบซิบนินทา พูดเล็กพูดน้อย แต่ก็ไม่มีความสลักสำคัญอะไรมากพอที่จะเปลี่ยนแปลงอะไรได้ หรือให้ใครมาสนใจ
- ปิดทองหลังพระ ความหมาย: ทำความดีแต่ไม่ได้รับการยกย่อง เพราะไม่มีใครเห็นคุณค่า หรือไม่มีใครรู้ หรืออาจจะใช้ในประโยคทำนองพ้อว่าทำดีแล้วไม่มีใครรู้
- ปิดควันไฟไม่มิด ความหมาย: เรื่องเสื่อมเสียที่เกิดขึ้นและมีผู้ที่รู้เรื่องกันในวงกว้างแล้ว จะทำอย่างไรก็ไม่สามารถปิดเรื่องนี้ได้อีกต่อไป
- ไปไหนมา สามวาสองศอก ความหมาย: ถามอย่างหนึ่ง ตอบไปอีกอย่างหนึ่ง การพูดหรือตอบคำถามไม่ตรงคำถาม
- ไปวัดไปวาได้ ความหมาย: มีรูปร่างหน้าตาดีพอจะอวดเขาได้ หรือหน้าตาดีพอที่จะไปอวดผู้อื่นได้ โดยไม่อายใคร
- ไปตายเอาดาบหน้า ความหมาย: ยอมเสี่ยงไปเผชิญกับความความทุกข์ยากลำบาก ทั้งๆ ที่ไม่รู้ว่าหนทางข้างหน้าจะเป็นอย่างไร
- ปล่อยเสือเข้าป่า ปล่อยปลาลงน้ำ ความหมาย: การปล่อยศัตรูไปอาจกลับมาทำร้ายภายหลังอีก หรือปล่อยศัตรูที่เราจับตัวมาได้กลับไปสู่อิสรภาพ หรือปล่อยคืนถิ่นเดิมของคนๆ นั้น ซึ่งทำให้คนผู้นั้นจะกลับมามีพลังอำนาจเหมือนดั่งเคย ซึ่งถ้าจะปราบหรือจับอีกครั้งก็อาจจะทำไม่ได้อีก
- ปล้ำผีลุกปลุกผีนั่ง ความหมาย: การพยายามสร้างเรื่องทำให้เกิดเรื่องราวขึ้นมา หรือทำเรื่องที่จบไปแล้วให้กลับมีเรื่องมีราวขึ้นมาใหม่
- ปั้นน้ำให้เป็นตัว ความหมาย: แต่งเรื่องหรือสร้างเรื่องที่ไม่มีมูลความจริงให้เป็นจริงเป็นจังขึ้นมาได้ สร้างเรื่องเท็จให้เห็นเป็นจริงเป็นจังขึ้นมา
- ปัญญาแค่หางอึ่ง ความหมาย: คนโง่, มีความรู้น้อย
- ปีกกล้าขาแข็ง ความหมาย: พึ่งตนเองได้ แต่ใช้ในบริบทตำหนิติเตียนผู้น้อยว่าพอพึ่งตัวเองได้ก็จากไป นิยมนำมาใช้ในความหมายเชิงลบหรือเชิงตำหนิติเตียนทำนองโตแล้ว เก่งแล้ว ไม่ต้องพึ่งพาผู้อื่นแล้ว จึงเกิดอาการหยิ่งผยอง ไม่ยอมรับคำแนะนำหรือคำติเตียนจากผู้ใหญ่หรือผู้รู้คนอื่น
- ปล่อยนกปล่อยกา ความหมาย: การปล่อยให้เป็นอิสระ ไม่เอาผิด ไม่เอาความอีกต่อไป ปล่อยให้พ้นจากความผูกพัน
- ปู่โสมเฝ้าทรัพย์ ความหมาย: คนที่เฝ้ารักษาทรัพย์สมบัติอยู่เฉยๆ โดยที่ตนเองไม่ได้ใช้ และกันไม่ให้ผู้อื่นได้ใช้ด้วย
- ปูนอย่าขาดเต้าข้าวอย่าขาดโอ่ง ความหมาย: ควรใช้จ่ายพอเหมาะพอควร รู้จักเก็บออมเงินไว้บ้าง ครอบครัวจะได้อุ่นใจ
- เป็นปี่เป็นขลุ่ย ความหมาย: เข้ากันได้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน กลมเกลียวไปด้วยกัน พูดจาเออออรับกันไปได้อย่างต่อเนื่อง
- เป็นฝั่งเป็นฝา ความหมาย: เป็นหลักเป็นฐาน มีความมั่นคง มีเหย้ามีเรือน หรือมีครอบครัว
- เป็นเรืออย่าทิ้งท่า เป็นเสืออย่าทิ้งป่าใหญ่ ความหมาย: การแสดงความกตัญญู เป็นลูกหลานเมื่อได้ดีมีความเจริญก้าวหน้าอย่าได้ลืมคุณของพ่อแม่ญาติผู้ใหญ่ของตัวเอง
- เป็นคนอย่าให้เขาสนสะพาย ความหมาย: เกิดเป็นคนควรมีความคิดเป็นของตนเอง อย่ายอมให้ใครมาชักจูง หรือหลอกได้ง่ายๆ
- เป็ดขันประชดไก่ ความหมาย: ผู้ที่มีความรู้ความสามารถน้อยแต่อวดแสดงแข่งกับผู้ที่มีความรู้ความสามารถสูง
- แปดเหลี่ยมสิบสองคม ความหมาย: คนที่มีกลอุบาย มีเล่ห์เลี่ยม ไหวพริบรอบตัวมาก
หมวดหมู่ ผ.
- ผงเข้าตาตัวเอง ความหมาย: มีความเดือดร้อนที่เกิดขึ้นกับตน แต่แก้ไม่ได้ หรือเมื่อผู้อื่นเดือดร้อนหรือมีปัญหาสามารถช่วยแก้ไขปัญหาให้เขาได้ แต่เมื่อตัวเองเดือดร้อนกลับไม่สามารถแก้ไขปัญาได้
- ผัวหาบ เมียคอน ความหมาย: ช่วยกันทำมาหากินทั้งผัวและเมีย ด้วยการทำงานอย่างแข็งขัน เพื่อช่วยกันสร้างฐานะให้มั่นคง ซึ่งจะทำให้ชีวิตไม่ขัดสน
- ผักชีโรยหน้า ความหมาย: การทำความดีเพียงผิวเผิน ไม่ได้ทำดีอย่างจริงจังเป็นประจำ หรือสม่ำเสมอ จะทำดีเฉพาะหน้าหรือเวลามีคนมาตรวจ มาเยี่ยม ส่วนมักใช้จะเป็นตัวอย่างที่ไม่ดี
- ผักต้มขนมยำ ความหมาย: การผสมผสานกันปนเปกัน จนมั่วยุ่งเหยิงไปหมด จนไม่รู้อะไรเป็นอะไร
- ผีซ้ำด้ำพลอย ความหมาย: ถูกซ้ำเดิมเมื่อถึงคราวเคราห์ร้ายหรือพลาดพลั้ง หรือเมื่อมีปัญหาอย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้นอยู่แล้ว แต่ก็มีเรื่องราวหรือปัญหาเข้ามาเพิ่มซ้ำเติมให้หนักกว่าเดิมอีก
- ผีถึงป่าช้า ความหมาย: ภาวะจำยอม ต้องยอมทำเพราะความจำใจไม่มีทางเลือก หรือไม่เต็มใจแต่ก็ต้องทำ
- ผีเรือนไม่ดี ผีป่าก็พลอย ความหมาย: คนในบ้านเป็นใจช่วยให้คนนอกบ้านเข้ามาทําความเสียหายได้
- ผีไม่มีศาล ความหมาย: ไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง สำนวนนี้มักจะใช้พูดถึงคนที่ไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง ผลุบๆ โผล่ๆ เหมือนผี ผีไม่มีศาล ไม่มีที่สิงสถิตย์ ไม่มีบ้านอยู่ เร่รอนไปเรือยๆ
- ผีเข้าผีออก ความหมาย: อาการเดี๋ยวดีเดี๋ยวร้าย อารมณ์ไม่คงที่ ขึ้นๆ ลงๆ เดี๋ยวดีเดี๋ยวร้ายเปลี่ยนแปลงบ่อยๆ
- ผ่อนสั้นผ่อนยาว ความหมาย: การประนีประนอมกัน อะลุ้มอล่วยกัน และเห็นอกเห็นใจกัน
- ผ่อนหนักเป็นเบา ความหมาย: การลดความรุนแรง ยอมอ่อนลง ผ่อนปรนให้บ้าง
- ผ้าขี้ริ้วห่อทอง ความหมาย: ภายนอกดูไม่มีคุณค่าความหมายอะไร แต่ภายในกลับมากด้วยคุณประโยชน์หรือคุณค่า เปรียบเปรยกับคนมั่งมี แต่แต่งตัวซอมซ่อ
- ผู้ดีตีนแดง ตะแคงตีนเดิน ความหมาย: คนที่ไม่เคยชินกับการทำงานหนักหรือไม่เคยผ่านความยากลำบาก (เป็นคำประชดประชันว่าคนที่มีกิริยาท่าทางเป็นผู้ดี)
- ผู้ดีแปดสาแหรก ความหมาย: คนที่ทำกิริยาท่าทางโอ้อวดเย่อหยิ่ง วางท่าทำตัวเป็นผู้ดี ดูถูกคนอื่น
- ผู้ชายเป็นช้างเท้าหน้า ผู้หญิงเป็นช้างเท้าหลัง ความหมาย: การเข้าใจและให้เกียรติซึ่งกันและกันของสามีภรรยา เพื่อที่จะขับเคลื่อนไปข้างหน้า
- แผ่สองสลึง ความหมาย: การนอนหงายมือเท้าเหยียดออกไปเต็มที่ มักใช้การลื่นล้มลงไปนอนหงายแผ่
- แผ่นดินไม่ไร้เท่าใบพุทรา ความหมาย: การพูดปลอบใจ ให้ความหวัง ให้กำลังใจ แม้ว่าคราวนี้จะได้รับความผิดหวัง หรือได้กระทำบางสิ่งพลาดไป ก็ยังไม่สิ้นไร้หนทาง ยังมีหนทาง มีโอกาสอีกมากมายที่จะทำในเรื่องใหม่ๆ ทำในสิ่งใหม่ๆ มีโอกาสใหม่ๆ เสมอ
หมวดหมู่ ฝ.
- ฝนตกไม่ทั่วฟ้า ความหมาย: ให้หรือแจกจ่ายอะไรไม่ทั่วถึงกัน ซึ่งบางครั้งก็เป็นเรื่องยาก เพราะผู้คนก็มีมาก อย่างเวลาที่เกิดปัญหาบางอย่าง ภัยธรรมชาติ หรือเหตุร้ายต่างๆ แต่บางทีการช่วยเหลือนั้นก็มุ่ง ช่วยเหลือคนเฉพาะบางกลุ่มเท่านั้น
- ฝนทั่งให้เป็นเข็ม ความหมาย: มีความเพียรพยายามสุดความสามารถจนกว่าจะสำเร็จผล ประสบความสำเร็จได้
- ฝนตกขี้หมูไหล ความหมาย: พลอยเหลวไหลเกเรไปกับเขาด้วย หรือการทำตัวแย่ๆ คล้อยตามไปด้วยกัน
- ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า ความหมาย: การทําอะไรๆ จะให้ถูกใจคนทั้งหมดนั้นเป็นไปไม่ได้
- ฝนตกอย่าเชื่อดาว ความหมาย: อย่าไว้วางใจใครหรืออะไรจนเกินไป หรืออย่าไว้ใจและเชื่อมั่นสิ่งใดสิ่งหนึ่งมากเกินไป เพราะบางอย่างอาจจะผิดพลาดได้
- ฝากปลาไว้กับแมว ความหมาย: การที่เราฝากสิ่งใดสิ่งหนึ่งไว้กับคนที่ชอบสิ่งนั้น ย่อมสูญหายได้ง่าย หรือถ้าเราไว้วางใจคนที่ไม่ควรไว้วางใจก็มีโอกาสที่จะผิดหวัง หรื มีโอกาสที่จะสูญเสียสิ่งของต่างๆ ได้
- ฝากผีฝากไข้ ความหมาย: ขอยึดเป็นที่พึ่งจนวันตาย, ให้อยู่ในความดูแลจนกว่าจะตาย
- ฝ่าคมหอกคมดาบ ความหมาย: การเสี่ยงภัยในสงคราม หรือเสี่ยงอันตรายจากอาวุธนานาชนิด
- ใฝ่ร้อนจะนอนเย็น ใฝ่เย็นจะดิ้นตาย ความหมาย: มุ่งหวังจะสบายต้องทํางาน ถ้าเกียจคร้านจะลําบากยากจน
หมวดหมู่ พ.
- พกหินดีกว่าพกนุ่น ความหมาย: ควรมีจิตใจที่เข้มแข็งหนักแน่น ดีกว่าเป็นคนจิตใจโลเลหูเบาเคลิบเคลิ้มไปกับคำพูดของผู้อื่นง่ายๆ
- พบไม้งามเมื่อขวานบิ่น ความหมาย: ชายที่แก่ชรา หรือชายที่มีครอบครัวแล้ว มาพบหญิงสาวที่ถูกใจ ก็หมดปัญญาที่จะเกี้ยวพามาเป็นภรรยาได้ เพราะตนเองมีครอบครัวแล้ว หรือ ไร้สมรรถภาพไปซะแล้ว หรือพูดง่ายๆ ว่าเจอกันช้าไป
- พออ้าปากก็เห็นลิ้นไก่ ความหมาย: รู้ทันในที่นี้หมายถึงรู้ว่าอีกฝ่ายกำลังคิดอะไรอยู่ และกำลังจะพูดอะไรออกมาเรียกได้ว่ารู้จักอีกฝ่ายเป็นอย่างดีว่าตื้นลึกหนาบางเป็นอย่างไร ไม่ว่าอีกฝ่ายกำลังจะคิด หรือจะทำอะไรอยู่นั้นก็จะสามารถเดาได้ และมักจะตรงด้วย
- พ่อพวงมาลัย ความหมาย: ชายที่ปล่อยชีวิตตามสบาย ใช้ชีวิตไปวันๆ ไม่ยอมตั้งตัวหรือทําการงานเป็นหลักฐาน
- พูดเป็นต่อยหอย ความหมาย: พูดฉอดๆ ไม่หยุดปาก มักจะใช้กับคนที่เม้าท์มอยเก่งๆ พูดมาก
- พูดไปสองไพเบี้ย นิ่งเสียตำลึงทอง ความหมาย: คำพูดบางครั้งหากพูดออกไปอาจจะก่อให้เกิดผลเสียต่อตนเองหรือคนรอบข้าง หากอยู่เฉยๆ ไม่พูดอะไรออกไปยังจะก่อเกิดผลลัพธ์ที่ดีกว่า
- พูดคล่องเหมือนล่องน้ำ ความหมาย: การพูดไม่ติดขัด พูดได้อย่างไหลลื่นเหมือนน้ำไหล
- พูดดีเป็นศรีแก่ตัว พูดชั่วพาตัวเสียหาย ความหมาย: การพูดจาไพเราะอ่อนหวานก็จะเป็นศิริมงคลกับตัวเอง แต่ถ้าหากพูดจาไม่ดีก็จะเป็นภัยต่อตนและผู้อื่นได้
- พายเรือทวนน้ำ ความหมาย: การทำอะไรด้วยความยากลำบาก หรือการกระทำสิ่งใดด้วยความยากลำบาก ยากที่จะสำเร็จได้
- พาลีหลายหน้า ความหมาย: คนที่พูดจากลับกลอก ปลิ้นปล้อนไม่มีความจริงใจ และไม่ซื่อสัตย์
- พระยาเทครัว ความหมาย: ผู้ชายที่ได้ญาติพี่น้องของภรรยามาเป็นภรรยาในคราวเดียวกัน
- พระมาลัยมาโปรด ความหมาย: บุคคลที่มาให้ช่วยเหลือได้อย่างทันท่วงที ในช่วงเวลาที่กำลังตกทุกข์ได้ยาก
- พระอิฐพระปูน ความหมาย: อาการนิ่งเฉย เฉยเมย ไม่รู้สึกยินดียินร้ายอะไรใดๆ ทั้งสิ้น
- พร้างัดปากไม่ออก ความหมาย: คนที่พูดน้อยมาก คนที่ปิดปากเงียบอยู่ตลอดเวลา หรือไม่ยอมพูดอะไร นิ่ง เงียบ
- พร้าขัดหลังเล่มเดียว ความหมาย: คนดีถ้าขยัน มีความมุมานะ ก็สามารถตั้งตัวได้
- พลอยฟ้าพลอยฝน ความหมาย: การร่วมรับเคราะห์ หรือสิ่งไม่ดีไปกับเขาด้วย ทั้งๆ ที่ตนไม่ได้เกี่ยวข้อง
- พลั้งปากเสียศีล พลั้งตีนตกต้นไม้ ความหมาย: พูดหรือ ทำอะไรโดยไม่ระมัดระวังย่อมเกิดความเสียหาย
- พอก้าวขาก็ลาโรง ความหมาย: บุคคลที่ทำอะไรอืดอาดยืดยาดโอ้เอ้ชักช้าไม่ทันเหตุการณ์ ชักช้าจนทำให้เสียการ
- พุ่งหอกเข้ารก ความหมาย: การกระทำสิ่งใดเพื่อให้เสร็จแบบลวกๆ โดยไม่คำนึงถึงผลที่จะเกิดขึ้นในอนาคต
- เพื่อนเราเผาเรือน ความหมาย: เพื่อนสนิท หรือคนที่เราไว้ใจแต่เขาไม่จริงใจ และกลับนำความเดือดร้อนมาให้ หรือหักหลังเพื่อนกันเองโดยที่เราไม่เคยได้ระแวง
- เพื่อนกินหาง่าย เพื่อนตายหายาก ความหมาย: เพื่อนที่คอยประจบคบเราเพื่อหวังผลประโยชน์เข้าตัวนั้นหาง่าย ส่วนเพื่อนที่อยู่ร่วมทุกข์ร่วมสุขในยาทที่เราลำบากมีปัญหานั้นหายาก
- แพแตก ความหมาย: ลักษณะที่ครอบครัวแตกกระจัดกระจายกันไปเพราะขาดผู้นำครอบครัว หรือญาติพี่น้องหรือคนที่เคยอยู่ร่วมกันกระจัดกระจายกันไป
- แพ้เป็นพระ ชนะเป็นมาร ความหมาย: การยอมแพ้ทําให้เรื่องสงบ การยอมเพื่อไม่ให้มีเรื่องราวบานปลาย แต่ถ้าหากไม่ยอมแพ้ก็จะมีปัญหาและอาจจะเป็นเรื่องใหญ่โตได้
หมวดหมู่ ฟ.
- ฟังหูไว้หู ความหมาย: การรับฟังเรื่องราวต่างๆ แต่ไม่เชื่อทั้งหมดในทันที แต่รับฟังไว้ก่อนแล้วจึงพิจารณาในภายหลังว่าสิ่งนั้นเชื่อถือได้หรือไม่
- ฟื้นฝอยหาตะเข็บ ความหมาย: การรื้อฟื้นเอาเรื่องเก่าๆ ที่ผ่านไปแล้วขึ้นมาพูดอีกให้เป็นที่สะเทือนใจ เสียใจ ลำบากใจ หรือกล่าวได้ว่าเป็นการคุ้ยเขี่ยเอาเรื่องที่สงบแล้วให้กลับมาเป็นเรื่องอีกนั่นเอง
- ฟางเส้นสุดท้าย ความหมาย: สาเหตุ มูลเหตุ หรือประเด็นหลังสุดซึ่งก่อให้เกิดเรื่องแตกหัก เนื่องจากมีสาเหตุอื่นเกิดประดังมาก่อนหน้าแล้ว กล่าวคือ ความอดทนกับเรื่องที่เจอมันถึงที่สุดแล้ว เปรียบดั่งฟางเส้นสุดท้ายได้ขาดลงไปแล้ว
- ฟ้าสูงแผ่นดินต่ำ ความหมาย: การให้รู้จักกาละเทศะ รู้ว่าสิ่งไหนควรทำสิ่งไหนไม่ควรทำ ปฏิบัติตัวให้เหมาะกับฐานะของตนเอง รู้จักที่ต่ำที่สูง ไม่ไปตีตนเสมอด้วย
- ฟ้าสางเดือนดับ ความหมาย: คนที่หมดรัศมี หมดอำนาจบารมี เพราะมีผู้ที่มีอำนาจหนือกว่าหรือมีราศรีมากกว่าขึ้นมาแทนที่
- ไฟสุมขอน ความหมาย: ไฟที่คุกรุ่นอยู่ในขอนไม้ขนาดใหญ่ ดับยาก โดยปริยายหมายถึงอารมณ์รัก โกรธ หรือแค้นเป็นต้นที่ร้อนรุ่มอยู่ในใจ
- ไฟในอย่านำออก ไฟนอกอย่านำเข้า ความหมาย: เรื่องราวไม่ดีภายในครอบครัวไม่ควรนำไปเล่าให้คนนอกบ้านฟัง และเรื่องราวไม่ดี คำนินทาว่าร้ายที่คนภายนอกพูดถึงคนในครอบครัวก็ไม่ควรนำมาเล่าให้คนภายในครอบครัวฟัง
หมวดหมู่ ม.
- มะนาวไม่มีน้ำ ความหมาย: ลักษณะการพูดที่พูดห้วนๆ ไม่ไพเราะ ไม่น่าฟัง พูดจาแข็งกระด้างไม่มีความนุ่มนวล หรือพูดตรงไปตรงมาจนคนฟังอาจจะรับไม่ได้
- มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก ความหมาย: คนที่พูดจาตลบตะแลง กลับกลอก เอาตัวรอดเก่ง รู้จักใช้คำพูดพลิกแพลงเอาตัวรอด จนคนฟังไม่สามารถจับคำพูดได้ทัน เป็นคนปลิ้นปล้อน กะล่อน ไม่มีความจริงใจกับใคร
- มะพร้าวตื่นดก ยาจกตื่นมี ความหมาย: อาการของคนเห่อหรือตื่นเต้นในสิ่งที่ตัวเองไม่เคยมีไม่เคยได้ จนออกหน้าเกินพอดี
- มากหมอมากความ ความหมาย: มากคนก็มากเรื่อง วุ่นวาย ต่างคนต่างก็ถือความคิดตัวเอง
- มาเหนือเมฆ ความหมาย: มีความคิดหรือชั้นเชิงเหนือผู้อื่นมาหรือปรากฏขึ้นโดยไม่คาดหมาย คาดไม่ถึง มักใช้เปรียบเปรยถึงคนนิ่งๆ ที่มีสติปัญญา ความคิดเฉียบแหลม
- มากขี้ควาย หลายขี้ช้าง ความหมาย: สิ่งที่มีอยู่มากมายก่ายกองแต่ไม่สามารถนำไปใช้ประโยชน์อะไรได้ กลายเป็นสิ่งไร้ค่า
- ม้าดีดกระโหลก ความหมาย: ผู้หญิงทื่มีกิริยากระโดกกระเดก ไม่มีความเรียบร้อย ไม่สำรวม สำนวนนี้มักใช้ตำหนิผู้หญิง
- มือถือสาก ปากถือศีล ความหมาย: แสดงตัวให้คนอื่นเห็นว่าตนเป็นคนดีมีศีลธรรม แต่ตนเองกลับประพฤติชั่วเสียเอง หรือคนที่ภายนอกดูประพฤติตนเป็นคนดีมีคุณธรรม แต่การกระทำกลับตรงกันข้าม
- มือห่างตีนห่าง ความหมาย: บุคคลที่ชอบทำอะไรอย่างสุรุ่ยสุร่าย หรือเลินเล่อ สะเพร่า ไม่ระมัดระวังอะไรเลย
- มือสั้นตีนสั้น ความหมาย: การขาดกำลังหรือแรงที่จะช่วยสนับสนุนให้กิจการสำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี
- มือไม่พายเอาเท้าราน้ำ ความหมาย: คนที่ไม่ช่วยหลืองานส่วนรวม ไม่ให้ความร่วมมือ แล้วยังทำตัวเกะกะ ขัดขวางการทำงานของผู้อื่น จนทำให้การทำงานนั้นยากขึ้นไปอีก
- มือใครยาวสาวเอาสาวเอา ความหมาย: ต่างคนต่างรุมแย่ง เอาผลประโยชน์เข้าตัวเอง โดยไม่นึกถึงคนอื่น คิดเอาแต่ได้โดยไม่สนใจวิธีการที่จะทำให้ได้มา
- มืดแปดด้าน ความหมาย: คิดไม่ออก จนปัญญา ไม่รู้จะหาทางออกได้อย่างไร แก้ปัญหาไม่ได้ไม่รู้จะทำอย่างไรดี
- มีตาแต่หามีแววไม่ ความหมาย: มีตาเสียเปล่าแต่ขาดไหวพริบ ไม่รู้จักแยกแยะว่าสิ่งไหนดีสิ่งไหนไม่ดี
- มัดมือชก ความหมาย: บังคับหรือใช้วิธีการใดๆ ให้อีกฝ่ายหนึ่งตกอยู่ในภาวะจำยอมโดยไม่มีทางต่อสู้
- มั่งมีในใจ แล่นใบบนบก ความหมาย: คิดฝันในเรื่องที่เป็นไปไม่ได้ เพ้อฝันไปเรื่อย
- ไม่ดูตาม้าตาเรือ ความหมาย: สะเพร่า, ไม่ระมัดระวัง ไม่พิจารณารอบคอบดูให้ดี ทำไปโดยประมาท ทำให้ทำอะไรผิดพลาดหรือเกิดความเสียหายโดยไม่น่าจะเป็น
- ไม่รู้จักหัวนอนปลายตีน ความหมาย: คนที่ไม่รู้ที่มาที่ไป ไม่รู้ว่าบ้านช่องอยู่ไหน เป็นลูกหลานใคร ไม่รู้จักพื้นเพ
- ไม่เห็นน้ำตัดกระบอก ไม่เห็นกระรอกโก่งหน้าไม้ ความหมาย: การที่เตรียมพร้อมเตรียมตัวล่วงหน้ามากจนเกินไป ทั้งๆ ที่เหตุการณ์นั้นยังมีโอกาสเกิดน้อย หรืออาจจะไม่เกิดขึ้นก็ได้ ทำให้ต้องเสียเวลาเสียแรงเปล่าโดยไม่จำเป็น
- ไม่มีมูลฝอยหมาไม่ขี้ ความหมาย: ไม่มีเหตุย่อมไม่มีผล กล่าวคือ เหตุการณ์เรื่องราวต่างๆ ที่เกิดขึ้นต้องมีต้นสายปลายเหตุหรือเค้ามูลมาก่อน ไม่ได้เกิดขึ้นมาลอยๆ
- ไม่ได้เบี้ยเอาข้าว ความหมาย: ไม่ได้อย่างหนึ่งก็ต้องเอาอีกอย่างหนึ่ง ไม่ยอมกลับมือเปล่า
- ไม่ได้ด้วยเล่ห์ต้องเอาด้วยกล ไม่ได้ด้วยมนต์ต้องเอาด้วยคาถา ความหมาย: ผู้ที่จะเอาชนะคู่แข่งให้ได้ไม่ว่าจะด้วยวิธีใด คือถ้าทำวิธีแรกไม่สำเร็จ ก็จะหาพยายามใช้วิธีที่สอง ถ้าวิธีที่สองไม่ได้อีก ก็จะหาทางอื่นๆ เพื่อให้สำเร็จให้ได้ สํานวนนี้จะใช้กับการกระทำที่มีลักษณะไม่ซื่อ หรือการกระทำด้วยวิธีที่ไม่ดี
- ไม่เอาถ่าน ความหมาย: คนที่มีนิสัยไม่เอาการเอางาน ไม่ได้เรื่อง ไม่รักดี ไม่ได้ความ ไม่ทำงานเป็นเรื่องเป็นราว หรือไม่ทำอะไรเป็นชิ้นเป็นอัน
- ไม่รู้จักเสือเอาเรือเข้ามาจอด ไม่รู้จักมอดเอาไม้เข้ามาขวาง คววามหมาย: การกระทำในสิ่งที่ไม่รู้ว่าอาจจะมีภัยหรืออันตรายมาถึงตัว ซึ่งการกระทำนั้นอาจจะเกิดจากความโง่เขลา หรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์
- ไม้ใกล้ฝั่ง ความหมาย: คนแก่ที่ชรามากแล้ว ใกล้จะตาย อยู่ได้อีกไม่นาน ผ่านอะไรมามาก และไม่สามารถทำอะไรได้มากแล้ว ใกล้ถึงจุดจบของตน
- ไม้หลักปักเลน ความหมาย: ใช้เปรียบกับผู้ใหญ่ที่ยึดถือเป็นหลักเป็นที่พึ่งไม่ได้ เพราะเป็นคนโลเล ไม่มั่นคง ไม่แน่นอน
- ไม้อ่อนดัดง่าย ไม้แก่ดัดยาก ความหมาย: การอบรมสั่งสอนเด็กหรือคนอายุน้อย ย่อมง่ายกว่าการสั่งสอนอบรมคนที่มีอายุมากแล้ว
- ไม้นอกกอ ความหมาย: คนที่ทำตัวไม่เข้าพวก ประพฤติปฏิบัตินอกกรอบ นอกแบบแผนของวงศ์ตระกูล
- ไม้ร่มนกจับ ไม้ล้มเงาหาย ความหมาย: คนที่มีอำนาจวาสนา มีฐานะร่ำรวย มีหน้าที่การงานที่ดีมักจะมีคนมาขอพึ่งพาบารมี ให้ความเคารพ ส่วนผู้ที่ไร้อำนาจบารมีแม้ผู้ที่เคยพึ่งพาอาศัยก็หนีหน้าหาย
- ไม้เบื่อไม้เมา ความหมาย: คนสองคนที่ไม่ถูกกัน ไม่ลงรอยกัน มีเรื่องขัดแย้งกันตลอด ทะเลาะกันเป็นประจำ
- มีสลึงพึงบรรจบให้ครบบาท ความหมาย: การรู้จักเก็บหอมรอมริบ ค่อยเก็บสะสมเงินที่ละเล็กทีละน้อย เผื่อไว้ใช้ในยามฉุกเฉิน ไม่ใช้จ่ายสุรุ่ยสุร่าย โบราณท่านใช้เพื่อสอนให้เรามีความมัธยัสถ์ รู้จักอดออม ค่อยๆ เก็บสะสมเงินทองไปเรื่อยๆ เดี๋ยวก็มีมากไปเอง ให้รู้จักเก็บเงินเก็บทองแบบค่อยเป็นค่อยไป
- เมื่อพีเนื้อหอม เมื่อผอมเนื้อเหม็น ความหมาย: ในยามมีฐานะร่ำรวยก็จะมีคนมารุมล้อมคอยประจบประแจงอยู่ใกล้ๆ แต่ในยามยากจนก็ไม่มีใครสนใจ พากันหน่ายหนีตีตัวออกห่าง
- แมงเม่าบินเข้ากองไฟ ความหมาย: คนที่หลงสิ่งลวงตา คิดว่าสิ่งนั้นเป็นสิ่งที่ดี แล้ววิ่งเข้าไปหาจนตัวเองได้รับอันตราย
- แม่สายบัวแต่งตัวค้าง ความหมาย: แต่งตัวเก้อ คือ สาวๆ ที่แต่งตัวรอหนุ่มมารับ แต่เมื่อถึงเวลานัดแล้วเขาไม่มา หรืออาจจะใช้กับสถานการณ์อื่นก็ได้ คือใครแต่งตัวเสร็จแล้วว่าจะไปไหนก็ตามแต่ไม่ได้ไป
- แมวไม่อยู่หนูละเลิง ความหมาย: เวลาที่ผู้ใหญ่หรือผู้มีอำนาจไม่อยู่ ผู้น้อยหรือเด็กจะมีความลำพองใจ เหลิง สนุกสนาน ร่าเริงเพราะไม่มีคนคอยคุมความประพฤติ
หมวดหมู่ ย.
- ยกตนข่มท่าน ความหมาย: การแสดงออกในเชิงโอ้อวด ยกย่องตัวเองและข่มผู้อื่น พูดจาทับถม ดูหมิ่นผู้อื่นให้เห็นว่าตนเองเหนือกว่า อยู่สูงกว่าผู้อื่น
- ยกภูเขาออกจากอก ความหมาย: ปัญหาหรือเรื่องราวทุกข์ใจที่เกิดขึ้นนั้นได้ถูกแก้ไขได้แล้ว หรือเรื่องคอขาดบาดตายแต่รอดมาได้ หรือไม่ได้เกิดขึ้นจริงนั่นเอง ชีวิตไม่มีปัญหาอะไรแล้ว ไม่มีเรื่องหนักอก หนักใจอะไรอีกต่อไปแล้ว
- ยกเมฆ ความหมาย: การคาดเดา การนึกเอาเองว่าเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ เอาเรื่องบางเรื่องหรือเหตุการณ์ที่ไม่มีมูลความจริงมาเป็นข้ออ้าง
- ยกหาตัวเอง ความหมาย: ยกตนเองว่าดีว่าเก่งว่าดี กล่าวคือ คนที่พูด หรือแสดงตนว่าดีว่าเก่ง หลงตัวเอง ชมตัวเองว่าดีอย่างนู้นอย่างนี้ ต่อหน้าบุคคลอื่นๆ ว่ายกหางตัวเอง
- ยื่นแก้วให้วานร ความหมาย: การให้ของที่ดีหรือของที่มีคุณค่ามาก กับคนที่ไม่รู้คุณค่าของสิ่งเหล่านั้น หรือแม้ว่าจะรู้จักคุณค่าของมันแต่ก็ใช้ไม่เป็น ทำให้ของสิ่งนั้นไม่เกิดประโยชน์อะไรกับผู้รับเลย ให้ไปก็เปล่าประโยชน์
- ยื่นหมูยื่นแมว ความหมาย: การแลกเปลี่ยนกันโดยต่างฝ่ายต่างให้และรับในเวลาเดียวกัน นิยมใช้เพื่อสื่อความหมายว่า ทั้งสองฝ่ายต้องแลกเปลี่ยนของ หรือทำตามข้อตกลงพร้อมๆ กันทั้งสองฝ่าย ไม่มีการเอาเปรียบกัน
- ยืมจมูกคนอื่นหายใจ ความหมาย: การต้องอาศัยความช่วยเหลือจากผู้อื่นเพื่อให้ตนเองนั้นอยู่รอดต่อไปได้ หรือให้ผู้อื่นทำงานแทนตนแต่ก็มักได้งานไม่ดีเท่าที่ตนทำเอง แต่หากผู้ที่ช่วยนั้นหยุดการช่วยเหลือ จะทำให้คนนั้นต้องประสบปัญหาเข้าขั้นวิกฤติได้
- ย้อมแม้วขาย ความหมาย: ตกแต่งคนหรือของที่ไม่ดีโดยมีเจตนาจะหลอกลวงให้ผู้อื่นหลงเชื่อว่าดี
- ยุ่งเหมือนยุงตีกัน ความหมาย: สิ่งที่ยุ่งเหยิง วุ่นวาย สับสนปนเปกัน มักใช้กับคนที่ทำอะไรวุ่นวายนั้นจะสร้างปัญหามากกว่า
- ยักษ์ปักหลั่น ความหมาย: ใช้เป็นคำเปรียบผู้มีรูปร่างใหญ่โตราวกับยักษ์ปักหลั่น กล่าวคือ ผู้มีรูปร่างใหญ่โต กำยำ สูงใหญ่
- ยาหม้อใหญ่ ความหมาย: สิ่งที่น่าเบื่อหน่าย น่าเอือมระอา
หมวดหมู่ ร.
- รกคนดีกว่ารกหญ้า ความหมาย: รกคนยังพอใช้ประโยชน์ได้บ้างแต่รกหญ้าไม่มีประโยชน์ การที่มีคนอยู่เป็นจำนวนมาก อย่างไรเสียก็จะยังมีประโยชน์มากกว่าการมีแต่หญ้าซึ่งไร้ประโยชน์
- รักยาวให้บั่น รักสั้นให้ต่อ ความหมาย: หากต้องการมีความรักอยู่ด้วยกันนานๆ ก็ให้รู้จักอภัยในสิ่งที่ผิดพลาด ไม่โกรธเคืองกัน แต่หากไม่สามารถตัดความโกรธเคืองและให้อภัยได้ก็อาจจะรักกันได้ไม่นาน
- รักพี่เสียดายน้อง ความหมาย: ความลังเลไม่แน่ใจ ความไม่ปลงใจเลือก อันเนื่องมาจากพอใจในของทั้งสองสิ่ง จนไม่สามารถตัดสินใจเลือกได้
- รักวัวให้ผูก รักลูกให้ตี ความหมาย: การอบรมสั่งสอน ว่ากล่าวตักเตือน หรือลงโทษลูก เมื่อลูกได้กระทำความผิด หรือทำในสิ่งไม่ถูกต้อง เพื่อให้ลูกได้รับรู้ จดจำว่าสิ่งนั้นไม่ดี และจะไม่ควรจะทำอีก
- รักดีหามจั่ว รักชั่วหามเสา ความหมาย: ผู้ที่ตั้งใจศึกษาเล่าเรียน ทำแต่สิ่งดีงาม ก็จะพบกับความสุข ความเจริญในหน้าที่การงาน และในทางตรงกันข้ามผู้ใดไม่ขยันศึกษาเล่าเรียน ทำแต่สิ่งชั่วร้าย ก็จะพบเจอกับความยากลำบาก หาความเจริญมิได้
- รีดเลือดกับปู ความหมาย: การบังคับขู่เข็ญเพื่อเอาผลประโยชน์กับผู้ที่ไม่มีความสามารถที่จะให้สิ่งที่ต้องการได้ เช่น การรีดไถเงินจากคนที่มีความยากจน
- รำไม่ดีโทษปี่โทษกลอง ความหมาย: การกระทำใดๆ ของตนที่ได้ผลออกมาไม่ดี แต่กลับโทษคนอื่นหรือสิ่งอื่น แทนที่จะโทษตัวเอง
- ราบเป็นหน้ากลอง ความหมาย: ราบเรียบ หมดสิ้น หมดเสี้ยนหนาม เป็นการกระทำที่เบ็ดเสร็จเด็ดขาด การกำจัดได้อย่างหมดสิ้นไม่เหลือ หรือการทำให้สิ่งต่างๆ ที่มีอยู่สูญสิ้นไปทันทีไม่มีสิ่งใดเหลืออยู่เลย
- ราชรถมาเกย ความหมาย: ได้รับโชค ลาภ หรือยศ ตําแหน่ง มาถึงโดยไม่รู้ตัวหรือคาดฝันมาก่อน
- ร้อนอาสน์ ความหมาย: มีเรื่องเดือดร้อนต้องรีบแก้ไข หรือมีเหตุเดือดร้อนทําให้อยู่เฉยไม่ได้
- ร้อนวิชา ความหมาย: เกิดความเร่าร้อนเนื่องจากคาถาอาคมจนอยู่ไม่เป็นปกติ หรือกระตือรือร้นอยากจะแสดงวิชาความรู้ ความสามารถที่ตัวเองร่ำเรียนมาใหม่ๆ
- รู้ไว้ใช่ว่า ใส่บ่าแบกหาม ความหมาย: เรียนรู้ไว้ไม่หนักเรี่ยวหนักแรงหรือเสียหายอะไร การศึกษาหาความรู้ไว้ ยิ่งมากยิ่งดี เพราะการมีความรู้มาก ไม่เหมือนการแบกข้าวแบกของ ซึ่งจะรู้สึกว่าหนักบ่า มีความรู้มิได้หนักบ่าหนักแรงอะไร ความรู้ที่เวลานี้เราคิดว่าไม่มีประโยชน์ วันหน้าอาจเห็นคุณค่าของมันก็ได้
- รู้เช่นเห็นชาติ ความหมาย: การรู้กําพืด รู้นิสัยใจคอที่แท้จริง และรู้นิสัยสันดานเป็นอย่างดี
- เรียนผูกต้องเรียนแก้ ความหมาย: รู้วิธีทําก็ต้องรู้วิธีแก้ไข รู้กลอุบายทุกทางทั้งทางก่อและทางแก้ ถ้าสร้างปัญหาอะไรขึ้นมาก็ต้องรู้จักวิธีแก้ปัญหานั้นเองด้วย
- เรือใหญ่คับคลอง ความหมาย: คนที่เคยรุ่งเรืองหรือเป็นใหญ่เป็นโต เมื่อตกตํ่าลงก็วางตัวอย่างคนสามัญไม่ได้
- เรือล่มในหนอง ทองจะไปไหน ความหมาย: คนในเครือญาติแต่งงานกันทําให้ทรัพย์มรดกไม่ตกไปอยู่กับผู้อื่น
- เรือขาดหางเสือ ความหมาย: คนที่ปล่อยให้ชีวิตดำเนินไปโดยไร้จุดหมาย คนที่ขาดสติสัมปชัญญะ ครอบครัวที่ขาดผู้ดูแลรับผิดชอบ การงานที่ขาดผู้นำหรือหัวหน้า
หมวดหมู่ ล.
- ลงเรือลำเดียวกัน ความหมาย: ทำงานร่วมกัน ร่วมรับผลการกระทำด้วยกัน ร่วมในสถานการณ์เดียวกัน
- ลงเรือแป๊ะ ตามใจแป๊ะ ความหมาย: เมื่อต้องอาศัยใครหรืออยู่ร่วมกับใคร ก็ต้องเกรงใจ ยอมตามใจ อย่าไปขัดแย้ง
- ลดราวาศอก ความหมาย: การอ่อนข้อ ยอมอ่อนลง ยอมผ่อนปรนให้ เช่น เถียงกันไม่ลดราวาศอก
- ลมเพลมพัด ความหมาย: อาการที่เจ็บป่วยโดยไม่รู้สาเหตุ มักเข้าใจกันว่าถูกกระทํา หรือเรียกคนที่มีอารมณ์แปรปรวนเดี๋ยวดีเดี๋ยวร้าย
- ละเลงขนมเบื้องด้วยปาก ความหมาย: ดีแต่พูด แต่ทำไม่ได้ หรือผู้ที่พูดว่าทำสิ่งนั้นๆ ได้โดยง่าย ดูง่ายไปเสียหมด แต่พอเวลาทำจริงกลับทำไม่ได้อย่างที่พูดไว้ได้
- ลางเนื้อชอบลางยา ความหมาย: ของสิ่งเดียวกันคนหนึ่งชอบ แต่อีกคนหนึ่งไม่ชอบ บางสิ่งบางอย่างใช้ได้กับบางคนแต่ไม่สามารถใช้ได้กับทุกคนเสมอไป หรือของสิ่งเดียวกันแต่ละคนจะชอบของสิ่งนี้มากน้อยไม่เท่ากัน เพราะแต่ละคนมีรสนิยมแตกต่างกัน
- ลูกขุนพลอยพยัก ความหมาย: ผู้ที่คอยว่าตามหรือเห็นด้วยกับผู้ใหญ่เป็นเชิงประจบสอพลอผู้น้อยคอยตามผู้ใหญ่
- ลูกผีลูกคน ความหมาย: หวังเป็นที่แน่นอนยังไม่ได้ มักใช้ในกรณีสำคัญๆ ที่จะต้องลุ้นว่าจะสำเร็จ หรือไม่สำเร็จ ยังไม่สามารถวางใจได้
- ลูกไก่ในกำมือ ความหมาย: คนที่มีอำนาจหน้าที่หรือตำแหน่งสูงกว่าคนที่อยู่ใต้อำนาจ จะทำอย่างไรกับคนที่อยู่ใต้อำนาจของตนก็ได้ตามต้องการ
- ลูกไม้หล่นไม่ไกลต้น ความหมาย: ลูกย่อมไม่ต่างกับพ่อแม่มากนัก ครอบครัวเป็นอย่างไรลูกก็เป็นเช่นนั้น
- ลูบหน้าปะจมูก ความหมาย: ทำอะไรเด็ดขาดจริงจังลงไปไม่ได้ เพราะเกรงว่าจะไปกระทบกระเทือนพวกพ้องของตน จึงนำมาใช้กับพฤติกรรมของผู้มีหน้าที่ต้องลงโทษหรือเอาผิดกับพวกพ้องของตน จึงพยายามที่จะหลีกเลี่ยงหรือให้มีผลกระทบกับพวกพ้องให้น้อยที่สุด
- เล่นเอาเถิดเจ้าล่อ ความหมาย: อาการที่หลบไปมาเพื่อไม่ให้พบ การหลบกันไปหลบกันมาเพื่อหลีกเลี่ยงที่จะพบกัน ใช้ในการเปรียบเปรยถึงการพยายามที่จะหลบไปหลบมา ซ้ายทีขวาที เพื่อที่จะหลีกหนี หรือไม่ต้องการเผชิญหน้ากับใครบางคนแบบตรงๆ โดยพยายามเลี่ยงการประจันหน้านั่นเอง
- เล่นกับหมา หมาเลียปาก ความหมาย: การลดตัวลงไป หรือวางตัวไม่เหมาะสมจึงถูกลามปาม กล่าวคือถ้าวางตัวไม่เหมาะสมโดยลดตัวลงไปตีเสมอกับบุคคลที่ต่ำชั้นกว่า อาจจะถูกบุคคลเหล่านั้นละลาบละล้วงลามปามได้ มักใช้เข้าคู่กับ เล่นกับสาก สากต่อยหัว
- เล่นกับไฟ ความหมาย: ลองดีเสี่ยงกับสิ่งที่รู้ว่าจะเป็นอันตราย หรือการทำอะไรที่อันตราย ทำอะไรที่เสี่ยงเป็นอย่างมาก
- เลือดข้นกว่าน้ำ ความหมาย: เครือญาติย่อมดีกว่าคนนอก ญาติพี่น้องนั้นสำคัญกว่าคนอื่น โดยเราจะสามารถไว้ใจ หรือเชื่อใจญาติพี่น้องได้มากกว่าคนอื่นๆ ที่เราไม่รู้จัก เพราะว่าเราและพี่น้องของเราอย่างน้อยก็มีความเกี่ยวพันทางสายเลือด
- เลือดเข้าตา ความหมาย: ฮึดสู้โดยไม่เกรงกลัวเพราะไม่มีทางเลือกหรือเจ็บช้ำน้ำใจเป็นต้น กล้าทำในสิ่งที่ไม่เคยทำเพราะทนถูกบีบคั้นไม่ไหว
- เลือกที่รักมักที่ชัง ความหมาย: ความลำเอียง ไม่มีความเป็นธรรม ไม่วางตัวเป็นกลาง
- เลือกนักมักได้แร่ ความหมาย: ช่างเลือก เลือกมากมักจะได้ที่ไม่ดี (มักใช้พูดตําหนิผู้เลือกคู่ครอง)
- เลี้ยงลูกเสือลูกจระเข้ ความหมาย: เปรียบคนที่เป็นลูกของศัตรูหรือลูกของคนเลวซึ่งมักจะไว้ใจไม่ได้ จะแว้งกลับมาทำร้ายเอาได้ไม่วันใดก็วันหนึ่ง อาจใช้เรียกลูกคนอื่นที่เอามาเลี้ยงไว้แล้วกลับอกตัญญูทำร้ายคนเลี้ยง หรือทำความเดือดร้อนให้คนเลี้ยง
- เลี้ยงช้างกินขี้ช้าง ความหมาย: คนที่หาประโยชน์จากงานที่ตนเองทำอยู่ ใช้เปรียบเทียบคนที่ทำงานชนิดใดแล้วพลอยมีส่วนได้ประโยชน์จากงานนั้น แต่เป็นประโยชน์ที่ไม่ถูกต้อง ไม่บริสุทธิ์
- ลื่นเหมือนปลาไหล ความหมาย: คนที่มีพฤติกรรมที่จับไม่ได้ไล่ไม่ทันเป็นคนนิสัยตลบแตลงกะล่อน พูดจาเลี้ยวลดพริ้วไปพริ้วมา ยากที่จะจับให้มั่นคั้นให้ตาย แม้จะจับได้ว่าพูดไม่จริงแต่ก็ก็ยังหาข้อแก้ตัวดิ้นหลุดเอาตัวรอดไปอย่างสบายตามเคย
- ล้วงคองูเห่า ความหมาย: การบังอาญไปกล้าลองดีท้าทายกับผู้ที่มีอำนาจเหนือกว่าตน ซึ่งสามารถทำอันตรายร้ายแรงแก่ตนได้ ในสำนวนนี้หมายถึงไปลักขโมยสิ่งมีค่าจากผู้มีอำนาจ
- ลิงหลอกเจ้า ความหมาย: กิริยาล้อเลียนผู้ใหญ่เมื่อผู้ใหญ่เผลอ สำนวนนี้แทนความหมายที่เด็กหรือผู้น้อยที่มักจะแสดงกิริยาสุภาพอ่อนน้อมเมื่ออยู่ต่อหน้าผู้ใหญ่หรือผู้อาวุโส แต่จะแสดงอาการลิงโลด ล้อเลียน หรืออาการไม่สุภาพเมื่อลับหลัง
- ลิงนั่งแป้น ความหมาย: ผู้ที่เขายกให้ดำรงตำแหน่งที่สำคัญ แต่ไม่มีอำนาจอะไรจริงจัง ต้องทำตามที่เขาสั่ง
- ลิดตีนปู ความหมาย: การค่อยๆ บั่นทอน และตัดกำลังออกไปทีละน้อย
- ลิ้นกับฟัน ความหมาย: การกระทบกระทั่งกันบ้างแต่ไม่รุนแรงของคนที่ใกล้ชิดกัน เช่น ระหว่างสามีกับภรรยาหรือคนที่ทำงานร่วมกัน
- ลิ้นกระดาษทราย น้ำลายเชลแล็ก ความหมาย: การประจบประแจง สอพลอเต็มตัว ทำให้คนที่ถูกเยินยอปลื้มจนไม่รู้ความจริง
- ลิ้นกระด้างคางแข็ง ความหมาย: ก้าวร้าว ไม่มีความอ่อนน้อม พูดจาโต้เถียงไม่ลดละ
- ไล่ที่ทำวัง ความหมาย: บังคับให้ย้ายไปให้พ้นเพื่อตนจะเข้าไปอยู่
- โลภมากลาภหาย ความหมาย: ยิ่งละโมบโลภมากอยากได้ไม่รู้จักพอ สุดท้ายก็จะไม่ได้อะไรเลย
หมวดหมู่ ว.
- วัวใครเข้าคอกคนนั้น ความหมาย: กรรมที่มีผู้ใดทําไว้ย่อมส่งผลให้แก่ผู้นั้น ดุจวัวที่กลับเข้าคอกของมันเอง
- วัวหายล้อมคอก ความหมาย: เหตุการณ์ที่เสียหายเกิดขึ้นมาแล้ว ถึงจะมาคิดหาวิธีแแก้ไขป้องกันภายหลัง ซึ่งที่ถูกควรจะคิดหาทางป้องกันไม่ให้เหตุการณ์เกิดขึ้นแต่แรก
- วัวเคยขาม้าเคยขี่ ความหมาย: คนที่เคยคุ้นกันมาอย่างดี รู้ใจกัน มีความเข้าใจซึ่งกันและกัน ส่วนมากมักจะนิยมใช้กับคนที่เคยเป็นคู่สามีภรรยากัน หรือชายหญิงที่เคยมีความสัมพันธ์กันมาก่อนแล้ว ซึ่งมักจะเข้าใจความต้องการของอีกฝ่ายได้เป็นอย่างดี
- วัวลืมตีน ความหมาย: คนที่ได้ดีแล้วลืมกำพืดตน คนที่ฐานะดีแล้วลืมตัว คนที่เมื่อก่อนเคยยากจน แต่ต่อมามีฐานะดีขึ้น และลืมฐานะลืมตัวตนที่เคยเป็นมา มักใช้ในลักษณะ พูดถึงคนที่มีฐานะดีแล้ว มีความเย่อหยิ่งลืมตัวว่าเคยยากจนมาก่อน อวดร่ำอวดรวย
- วัวเห็นแก่หญ้า ขี้ข้าเห็นแก่กิน ความหมาย: คนที่เห็นแก่ตัวเห็นแก่ได้ คิดจะกอบโกยเอาแต่ผลประโยชน์อย่างเดียว
- วัวสันหลังหว่ะ เห็นกาบินผาดก็ตกใจ ความหมาย: อาการของคนที่เคยกระทำผิดแล้วหวาดระแวง กลัวว่าจะมีคนรู้ จนมีพิรุธแสดงออกมาให้เห็น
- วัวไม่กินหญ้าอย่าข่มเขา ความหมาย: อย่าบังคับฝืนใจใครให้ทำอะไรที่เขาไม่ชอบใจ ไม่ต้องการ หรือไม่เต็มใจที่จะทำ
- ว่ายน้ำหาจระเข้ ความหมาย: เอาตัวเข้าเสี่ยงเข้าพบทั้งๆ ที่รู้ว่าจะเป็นอันตราย หรือรนหาที่ ทั้งๆที่รู้ว่าจะมีอันตรายก็ยังเสี่ยงที่จะเข้าไป
- ว่าวเหลิงลม ความหมาย: คนที่หลงลืมตัวเพลิดเพลินมัวเมาไปกับบางสิ่งจนขาดสติ
- ว่าวขาดลอยลม ความหมาย: การจากไปไม่มีวันกลับหวนกลับ หลุดลอยไปโดยไม่มีหวังจะได้คืน
- ว่าแต่เขา อิเหนาเป็นเอง ความหมาย: ตำหนิผู้อื่นเรื่องใดแล้วตนก็กลับทำเรื่องนั้นเสียเอง
- วุ่นเป็นจุลกฐิน ความหมาย: ชุลมุนวุ่นวายเพราะต้องรีบทำให้เสร็จทันเวลาตามที่กำหนดโดยเร็ว
- วัดรอยเท้า, วัดรอยตีน ความหมาย: การคิดเทียบชั้นผู้ที่เหนือกว่า การวัดหรือเทียบความสามารถของตัวเองกับผู้ที่เหนือกว่าหรือผู้มีพระคุณ เพื่อชิงดีชิงเด่น แสดงตนว่าเหนือกว่า ซึ่งเป็นการแสดงออกถึงความอกตัญญู
หมวดหมู่ ศ.
- ศรศิลป์ไม่กินกัน ความหมาย: แต่เดิมหมายความว่าทำร้ายกันไม่ได้ แต่ต่อมากลายความหมายไป หมายถึงการที่คนสองฝ่ายไม่ถูกกันไม่ลงรอยกัน
- ศิษย์คิดล้างครู ความหมาย: ศิษย์เนรคุณ ศิษย์ที่คิดไม่ดีต่อครูบาอาจารย์ จ้องแต่จะทำลายล้างครูบาอาจารย์ และมีการกระทำต่างๆ ที่ส่อไปในทางเป็นปรปักษ์ ต่อต้าน
- ศิษย์นอกครู ความหมาย: ศิษย์ที่ประพฤติไม่ตรงตามคำสั่งสอนของครูบาอาจารย์ โดยปริยายหมายถึงผู้ที่ประพฤติไม่ตรงตามแบบฉบับที่นิยมกันมาฃ
- ศิษย์ก้นกุฏิ ความหมาย: คนที่สนิทสนม ได้สั่งสอนมาอย่างใกล้ชิด จนเป็นที่เชื่อใจ ไว้วางใจได้
- ศึกเสือเหนือใต้ ความหมาย: การทำสงคราม หรือการใช้กำลังที่เกิดจากความขัดแย้งแล้วไม่สามารถแก้ไขได้ด้วยสันติ
- ศึกหน้านาง ความหมาย: การวิวาทหรือต่อสู้กันต่อหน้าหญิงที่ตนหมายปอง
หมวดหมู่ ส.
- สมภารกินไก่วัด ความหมาย: ผู้ชายที่อยู่ในฐานะหัวหน้าหรือผู้ปกครอง โดยที่มีผู้หญิงอยู่ภายใต้ปกครองอยู่ด้วย ผู้ชายคนนั้นก็ใช้อำนาจของตนในการทำให้ผู้หญิงนั้นตกเป็นภรรยาหรือคู่นอนของตนเอง
- สร้างวิมานในอากาศ ความหมาย: การวาดฝันไว้ล่วงหน้าว่าในอนาคตจะเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ ใฝ่ฝันถึงความมั่งมี เป็นใหญ่ คิดคาดหรือหวังจะมีหรือเป็นอะไรอย่างเลิศลอย
- สวรรค์อยู่ในอก นรกอยู่ในใจ ความหมาย: จิตใจคนเรานั้นเป็นสำคัญ จะสุขหรือจะทุกข์ก็ขึ้นกับความคิดและทัศนคติของตัวเราเอง ที่เป็นผู้กำหนดเลือก หากตัวเราคิดทางบวก ไม่มุ่งร้ายผู้ใด จิตใจมีเมตตา ก็จะเกิดสุข แต่ถ้าหากคิดทางลบก็จะเป็นทุกข์ มีความกังวลใจ ไม่เป็นสุข เหมือนตกนรก
- สวยแต่รูป จูบไม่หอม ความหมาย: ผู้หญิงที่มีรูปร่างหน้าตาสวยงาม แต่กิริยามารยาทและจิตใจไม่งดงามเหมือนหน้าตา
- สองฝักสองฝ่าย ความหมาย: คนที่ทําตัวเข้าด้วยทั้งสองข้าง ซึ่งมักไม่เป็นมิตรกันโดยหวังประโยชน์เพื่อตน
- สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ ความหมาย: สอนสิ่งที่เขารู้ดีหรือที่เขาถนัดอยู่แล้ว ทำได้ดีทำได้เก่งอยู่แล้ว ไม่มีความจำเป็นใดๆ ที่ต้องไปสอนเขาอีก โดยสำนวนนี้มักจะสื่อถึงเรื่องที่ไม่ดีเป็นหลัก
- สาวไส้ให้กากิน เอาความลับของตน ความหมาย: การนำความลับหรือเรื่องเลวร้ายไปบอกให้คนอื่นรู้ ซึ่งไม่ก่อประโยชน์ให้กับใคร แต่ผู้ที่ได้รับฟังกลับได้ล่วงรู้ความลับต่างๆ สำนวนนี้มักจะใช้สื่อถึงการบอกเล่าเรื่องราวที่ไม่ดี และมักจะมีคู่กรณีที่ต่างคนต่างแฉกันและกัน
- สายตัวแทบขาด ความหมาย: เหน็ดเหนื่อยเพราะทำงานหนักแบบหามรุ่งหามค่ำ แทบไม่ได้ผักผ่อน การทำงานอย่างสมบุกสมบันจนเกินพอเหมาะพอดีไป จนทำให้ร่างกายของเราเหน็ดเหนื่อยอย่างมากมาย
- สามเพลงตกม้าตาย ความหมาย: การพ่ายแพ้อย่างรวดเร็ว ใช้เวลาสู้กันเพียงไม่นานก็แพ้เสียแล้ว
- สามใบเถา ความหมาย: ผู้หญิงที่เป็นพี่น้องท้องเดียวกันทั้งสามคน
- สิ้นไร้ไม้ตอก ความหมาย: ยากไร้ ขัดสนถึงที่สุด หมดสิ้นทุกสิ่งทุกอย่าง ยากจนทรัพย์สินแม้แต่ไม้ตอกซึ่งมีราคาถูกก็ไม่มีติดตัว นอกจากนี้ยังแฝงความหมายเอาไว้อีกว่ายากจนแสนสาหัส ไม่มีที่อยู่อาศัยเป็นหลักแหล่ง
- สิบเบี้ยใกล้มือ ความหมาย: สิ่งที่อยู่ใกล้เป็นสิ่งที่ควรจะได้ แม้จะมีค่าน้อยแต่ได้แน่ๆ ก็ควรคว้าเอาไว้ก่อน ดีกว่าไปหวังสิ่งที่ใหญ่กว่าแต่ไม่แน่นอนว่าจะได้หรือไม่
- สิบปากว่าไม่เท่าตาเห็น ความหมาย: การบอกเล่าบอกต่อผ่านคนมามากๆ ก็ไม่เท่ากับเราได้เห็นด้วยตาตนเอง อย่าเพิ่งไปเชือสิ่งที่คนบอกต่อๆกันมา จะจริงหรือไม่ต้องไปสัมผัสไปเห็นด้วยตัวเอง
- สิบรู้ไม่เท่าชำนาญ ความหมาย: ถึงแม้จะมีความรู้ทางทฤษฎีมากเพียงใด แต่ก็เทียบกับกับการลงมือปฏิบัติจนชำนาญงานไม่ได้
- สิบแปดมงกุฎ ความหมาย: ผู้ที่มีเล่ห์เหลี่ยม ปลิ้นปล้อน หลอกลวง กล่าวคือ มิจฉาชีพหรือผู้ที่ทำมาหากินไม่สุจริตโดยใช้เล่ห์เหลี่ยมกลอุบายหลอกลวงให้ผู้อื่นหลงเชื่อ
- สิบคนเข้าไม่เท่าหนึ่งคนออก ความหมาย: คนที่มาทำงานใหม่ที่ยังด้อยประสบการณ์ ถึงแม้ว่าจะรับเข้ามาทำงานหลายคน แต่ก็ยังมีความสามารถเทียบเท่าคนเก่าเพียงคนเดียวที่ลาออกไปไม่ได้
- สุกเอาเผากิน ความหมาย: ทำแค่ให้เสร็จๆ ให้พ้นๆ ไป ทำอย่างลวกๆ โดยไม่ได้คำนึงถึงผลที่ออกมาว่าดีหรือไม่ ทำพอเสร็จไปคราวหนึ่งๆ กล่าวคือการกระทำอะไรแบบลวกๆ ชุ่ยๆ พอให้ผ่านไป ขาดความตั้งใจในการทำ ไม่มีความประณีตเลย
- สูงเท่านกเขาเหิน ความหมาย: อยู่ในระดับความสูงเท่าที่นกเขาบิน เป็นระยะความสูงที่สุดเท่าที่นกเขาจะบินได้ ว่าสูงเท่านกเขาเหิน หรือสูงชั่วนกเขาเหิน
- สูบเลือดสูบเนื้อ ความหมาย: การเรียกเอาเงินหรือทรัพย์สินของผู้อื่นด้วยอาการขูดรีดหรือเอารัดเอาเปรียบอย่างยิ่ง
- สี่ตีนยังรู้พลาด นักปราชญ์ยังรู้พลั้ง ความหมาย: ผู้ที่มีความปราดเปรื่องหรือเก่งกาจสามารถ ก็ยังมีผิดพลาดได้ ไม่ใช่ว่าจะทำการใดๆ ได้สำเร็จลุล่วงทุกครั้งเสมอไป
- สวมหน้ากากเข้าหากัน ความหมาย: แสดงทีท่าหรือกิริยาอาการที่มิได้เกิดจากนิสัยใจจริง แสดงกิริยาท่าทีลวงให้เข้าใจผิด ไม่ได้เกิดจากความจริงใจ ไม่ใช่นิสัยที่แท้จริง
- สันหลังยาว ความหมาย: คนขี้เกียจวันๆ เอาแต่นอนไม่ยอมทำอะไร
- สันดอนขุดง่าย สันดานขุดยาก ความหมาย: สิ่งที่คนเราประพฤติปฎิบัติจนเคยชินติดเป็นนิสัยนั้นยากที่จะเปลี่ยนแปลง แก้ไข
- สำเนียงส่อภาษา กิริยาส่อสกุล ความหมาย: การแสดงออกทางการพูดหรือกิริยามารยาท ที่จะชี้ให้เห็นถึงพื้นฐานการในการเลี้ยงดู อบรมสั่งสอน
- สีซอให้ควายฟัง ความหมาย: การสอนหรือแนะนำสิ่งต่างๆให้กับคนที่มีความรู้น้อย ปัญญาทึบ ไม่ว่าจะสอนกี่ครั้งก็ยังไม่เข้าใจหรือไม่ตั้งใจที่จะฟัง ไม่ยอมทำตาม หัวไม่เอาอะไรเลย ทำให้ผู้สอนนั้นเสียเวลาเปล่า
- เสน่ห์ปลายจวัก ความหมาย: เสน่ห์ที่เกิดจากฝีมือปรุงอาหารให้โอชา มักใช้กับผู้หญิงที่ต้องทำหน้าที่แม่บ้านแม่เรือน อย่างเช่น การทำอาหาร ซึ่งเป็นหน้าที่หลักของผู้หญิง
- เส้นผมบังภูเขา ความหมาย: เรื่องที่ง่ายๆ แต่คิดไม่ออก โดยคิดว่าเป็นเรื่องยากลำบาก ทำให้ต้องเสียเวลาคิดค้นหาแนวทางวิธีแก้ไขต่างๆ มากมายเกือบตาย แต่แท้จริงแล้วเป็นเรื่องที่มีปัญหาติดขัดอยู่นิดเดียวซึ่งมองข้ามเลยไป ทำให้กลายเป็นเรื่องใหญ่ เสียเวลาคิดไปตั้งนาน ทั้งๆ ที่วิธีแก้ปัญหานั้นง่ายนิดเดียว
- เสือซ่อนเล็บ ความหมาย: ผู้ที่มีความเก่งกล้าสามารถแต่ไม่ยอมแสดงออกมาให้ปรากฏ, ผู้มีเล่ห์กลอยู่ในใจ, ผู้เก็บความรู้สึกไว้ได้ดีฃ
- เสือในร่างสมัน ความหมาย: คนร้าย คนไม่ดี หรือพวกโจรที่แฝงมาในร่างของคนดี แอบแฝงมากับคนดีมีศีลธรรม และแกล้งกระทำตนเป็นคนที่มีกิริยามารยาทงดงาม เพื่อให้บุคคลอื่นๆ เข้าใจผิด
- เสือนอนกิน ความหมาย: การได้รับผลประโยชน์ผลกำไรโดยไม่ต้องลงทุนหรือลงแรงทำงาน หรือการลงทุนลงแรงเพียงครั้งแรก หลังจากนั้นก็รอรับผลประโยชน์
- เสือทลายห้าง ช้างทลายโรง ความหมาย: คนที่มีกิริยามารยาทเอะอะตึงตัง ไม่เรียบร้อย พูดจาเอะอะ ทำอะไรเสียงดังโครมคราม
- เสือเฒ่าจำศีล ความหมาย: ชายสูงอายุที่มีท่าทีสงบเสงี่ยม วางตัวน่านับถือแต่จริงๆ แล้วมีเล่ห์เหลี่ยมมาก
- เสี้ยมเขาควายให้ชนกัน ความหมาย: การยุยงให้คนอื่นทะเลาะวิวาทกัน เกิดความบาดหมางผิดใจกัน
- ใส่ตระกร้าล้างน้ำ ความหมาย: การที่พ่อและแม่ของหญิงสาว ที่ลูกของตนที่ผ่านการมีสามีหรือเสียชื่อจากการเสียความสาวไปแล้ว ปรับภาพลักษณ์ให้ลูกตนเองดูดีเหมือนไม่เคยมีเรื่องเสื่อมเสียชื่อเสียงมาก่อน
- ใส่หน้ายักษ์ ความหมาย: การแสดงอารมณ์โกรธเกรี้ยวกราด มีสีหน้าดุดัน
- ใส่สาแหรกแขวนไว้ ความหมาย: การเลี้ยงดูอย่างดี เอาอกเอาใจเกินสมควร พะเน้าพะนอไม่ต้องให้ทำอะไร
หมวดหมู่ ห.
- หงิมๆ หยิบชิ้นปลามัน ความหมาย: คนที่มีท่าทางหงิมๆ สงบเสี่ยมเจียมตัว ไม่ช่างพูดไม่ช่างคุย ดูเหมือนคนซื่อๆ แต่ความจริงแล้วมักจะเป็นประเภทคมในฝัก จะทำอะไรก็มักจะมีอำนาจในการจำแนก จะเลือกแต่สิ่งดีๆ ก่อนคนอื่นเขา หรือมีการคิดวางแผนที่ลุ่มลึกอยู่ในใจ ที่พร้อมจะลงมือทำได้ทันทีเมื่อได้โอกาส
- หยิบมือเดียว ความหมาย: จำนวนน้อยมาก เช่น มีทหารแค่หยิบมือเดียวจะไปรบกับใครเขาได้
- หญ้าปากคอก ความหมาย: เรื่องง่ายๆ ไม่มีอะไรยุ่งยาก, สิ่งง่ายๆ แต่กลับคิดไม่ถึง หรือเรื่องที่เราคุ้นอยู่ใกล้ตัวจนมองข้ามความสำคัญไป ไม่พิจารณาให้ดี
- หนังหน้าไฟ ความหมาย: ผู้ได้รับความเดือดร้อนก่อนผู้อื่น หรือผู้ที่คอยขันอาสารับหน้า รับความลำบาก หรือเป็นตัวแทนรับเรื่องราว(ค่อนข้างไม่ดี) ก่อนผู้อื่นเป็นคนแรก
- หน้าเนื้อใจเสือ ความหมาย: บุคคลที่มีหน้าตาแสดงความเมตตาปรานี แต่จิตใจเหี้ยมโหดคิดอาฆาตมาดร้ายตลอดเวลา
- หน้าซื่อใจคด ความหมาย: มีสีหน้าดูซื่อๆ แต่มีนิสัยคดโกง, เสแสร้งเป็นทั้งๆ ที่เราไม่ได้เป็น หรือคนหน้าตาดูดี ดูซื่อๆ ไม่มีพิษ ไม่มีภัย แต่ภายในใจกลับตรงกันข้าม
- หน้าชื่นอกตรม ความหมาย: คนที่แสร้งทำทีเป็นร่าเริงมีความสุข ทั้งที่ในใจเป็นทุกข์
- หน้าสิ่วหน้าขวาน ความหมาย: อยู่ในระยะอันตรายเพราะอีกฝ่ายหนึ่งกําลังโกรธหรือมีเหตุการณ์วิกฤต หรือมีเหตุการณ์ที่ไม่น่าไว้วางใจ
- หน้าอินทร์หน้าพรหม ความหมาย: ผู้ยิ่งใหญ่ ผู้มีอำนาจมาก เป็นผู้มีอิทธิพลที่จะบังคับให้ผู้อื่นต้องยอมทําตามได้ แต่สำนวนนี้ส่วนใหญ่มักใช้กรณีการไม่เกรงกลัวผู้ที่มีอำนาจ เช่น เขาไม่กลัวหน้าอินทร์หน้าพรหมใดๆ ทั้งนั้น
- หนามยอกเอาหนามบ่ง ความหมาย: การตอบโต้ด้วยวิธีการทำนองเดียวกัน หรือการตอบโต้ฝ่ายที่ตรงข้ามเรา ด้วยวิธีการเดียวกันกับที่เขาทำกับเรา
- หนุ่มทั้งแท่งมากินแตงเถาตาย ความหมาย: หนุ่มบริสุทธิ์ที่ได้แม่ม่ายอายุมากเป็นภรรยา
- หมาในรางหญ้า ความหมาย: ผู้ที่หวงในสิ่งที่ตนไม่ได้ใช้ประโยชน์ เปรียบเปรยถึงคนที่มีนิสัยพาล มักขัดขวางให้ผู้อื่นเดือดร้อนเสมอ
- หมาสองราง ความหมาย: เปรียบเปรยถึงคนที่ทำตัวเข้าทั้งสองฝ่ายที่ไม่ถูกกัน หรือเป็นศัตรูกัน โดยหวังประโยชน์เพื่อตน
- หมาลอบกัด ความหมาย: คนที่ไม่กล้าสู้ซึ่งๆ หน้า ดีแต่ลอบทำร้าย นินทา กลั่นแกล้ง ผู้อื่นลับหลัง ผู้อื่นลับหลัง โดยที่ผู้ถูกกระทำไม่รู้ตัว
- หมาหยอกไก่ ความหมาย: อาการที่ชายหยอกล้อหญิงในทำนองชู้สาวเป็นทีเล่นทีจริง
- หมาหวงก้าง ความหมาย: คนที่หวงของในสิ่งที่ตนเองไม่มีสิทธิ ไม่ได้ใช้ประโยชน์แล้ว ไม่ต้องการ แต่ก็กันท่าเพื่อไม่ให้คนอื่นได้ใช้ประโยชน์จากของสิ่งนั้น
- หมาเห่าใบตองแห้ง ความหมาย: คนที่พูดเอะอะแสดงวาจาว่าเป็นคนเก่งกล้าไม่กลัวใคร แต่จริงๆ แล้วขี้ขลาดและไม่กล้าจริง
- หมาจนตรอก ความหมาย: คนที่หันหน้าสู้สุดชีวิตเพราะไม่มีทางเลือก เมื่อจนตรอกหมดทางหนีทีไล่ก็สู้โดยไม่กลัวตาย ไม่คิดชีวิต
- หมาถูกน้ำร้อน ความหมาย: คนที่มีความเดือดร้อน กระวนกระวาย วิ่งพล่านไปหาที่พึ่งต่างๆ
- หมาเห็นข้าวเปลือก ความหมาย: ผู้ที่เห็นของที่ดีหรือมีประโยชน์กับตนเอง หรืออำนวยความสุขสำราญให้แก่ตน แต่ไม่มีความสามารถที่จะเอามาใช้ หรืออำนวยประโยชน์ให้แก่ตนได้
- หมาหางด้วน ความหมาย: ผู้ที่ทำความผิดแล้วชักชวนให้คนอื่นทำตาม โดยยกย่องว่าสิ่งที่ตัวเองทำไปนั้นเป็นสิ่งที่ดี ควรเอาเยี่ยงอย่าง
- หมาหัวเน่า ความหมาย: ผู้ที่ซึ่งเป็นที่รังเกียจของคนอื่นจนไม่สามารถเข้ากับใครได้ คนที่ไม่มีใครรักหรือคบหา
- หมาหมู่ ความหมาย: กลุ่มคนที่กลุ้มรุมทําร้ายคนคนเดียว
- หมาบ้าพาลกระแซง ความหมาย: คนที่ก่อความวุ่นวาย พาลอาละวาดหาเรื่องให้คนอื่นเดือดร้อนไปหมด
- หมดเขี้ยวหมดงา ความหมาย: หมดอํานาจวาสนา สิ้นฤทธิ์
- หมอบกระแต ความหมาย: การหมอบนิ่งไม่มีทางสู้ ไม่มีทางหนี
- หมายมั่นปั้นมือ ความหมาย: ความมุ่งมั่นจะเอาหรือจะเป็นให้ได้
- หวานอมขมกลืน ความหมาย: ตกอยู่ในฐานะที่จำต้องยอมรับ ไม่ว่าจะดีหรือร้าย พอใจหรือไม่พอใจก็ตาม
- หวานลิ้นกินตาย ความหมาย: หลงเชื่อคำพูดเพราะๆ หรือคำสรรเสริญเยินยอจะได้รับความลำบากในภายหลัง
- หวานเป็นลม ขมเป็นยา ความหมาย: คำชมมักไร้สาระทำให้ลืมตัวขาดสติ แต่คำติมักเป็นประโยชน์ทำให้ได้คิด
- หวานนอกขมใน ความหมาย: พูด ทำ หรือแสดงให้เห็นว่าดีแต่ภายนอก แต่ในใจกลับตรงข้าม
- หอกข้างแคร่ ความหมาย: คนใกล้ชิดที่จะคอยทำร้ายเมื่อใดก็ได้ หรือศัตรูอยู่ข้างตัว
- หอคอยงาช้าง ความหมาย: ผู้ที่ไม่สนใจสภาพปัญหาหรือความต้องการของคนทั่วไป ไม่รับรู้หรือไม่ได้นึกถึงสภาพที่แท้จริงของสังคม
- หยิกเล็บเจ็บเนื้อ ความหมาย: เมื่อกระทำความเดือดร้อนให้แก่คนใกล้ชิดก็จะมีผลกระทบถึงตัวผู้กระทำ หรือคนในพวกเดียวกันด้วย กล่าวคือถ้าเราได้กระทำความเดือดร้อนให้แก่คนที่สนิทชิดเชื้อ หรือใกล้ชิดกับเรา มันก็จะมีผลกระทบมาถึงตัวเราเอง หรือคนในพวกกลุ่มเดียวกันกับเราด้วย
- หักด้ามพร้าด้วยเข่า ความหมาย: หักโหมเอาด้วยกําลัง ใช้อํานาจบังคับเอา การทำอะไรโดยใช้กำลังรุนแรง หรือการใช้อำนาจบังคับให้ได้มาโดยไม่คำนึงถึงผลเสียที่จะเกิดขึ้น
- หัวแก้วหัวแหวน ความหมาย: สิ่งเป็นที่รักใคร่เอ็นดูมาก เป็นที่โปรดปรานมาก มักใช้กับคนที่เรารักใคร่เอ็นดู และโปรดปรานมากๆ ว่าเปรียบเสมือนดั่งเป็นหัวแก้วหัวแหวนของเรา
- หัวมังกุท้ายมังกร ความหมาย: ไม่เข้ากัน ไม่กลมกลืนกัน ขัดกันในตัว ทรวดทรงเรือนร่างต่างลักษณะไม่กลมกลืนกันตามที่ควรเป็น มีหลายอย่างปนเปกันจนหมดงาม
- หัวหลักหัวตอ ความหมาย: ถูกมองข้ามในบางเรื่องว่าไม่สำคัญ แต่จริงๆ แล้วเป็นเรื่องที่สำคัญมาก เช่น บุคคลที่นึกว่าตนเป็นคนสำคัญแต่คนอื่นมองข้ามไป เวลาทำงานสำคัญก็ไม่ปรึกษา (มักใช้ในลักษณะแสดงความน้อยอกน้อยใจ)
- หัวล้านได้หวี ความหมาย: การได้สิ่งของ ที่ไม่มีประโยชน์ต่อตนเองเลย เหมือนหัวล้านได้หวี เส้นผมก็ไม่มีได้หวีมาก็ไม่รู้จะใช้ประโยชน์อย่างไร ของที่ได้มานั้น บางทีหรือบางคนก็ให้มา โดยลืมคิดไปว่าผู้รับไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้
- หัวเดียวกระเทียมลีบ ความหมาย: คนที่อยู่ตัวคนเดียวไม่มีเพื่อนฝูง แต่มีความสามารถมากสามารถสู้กับคนจำนวนมากได้ หรือสามารถทำอะไรได้ดีแม้ว่าไม่มีคนช่วยเหลือ
- หัวหางไม่เว้น ความหมาย: การที่ใครคนหนึ่งถูกเรียกใช้ตลอดเวลาจนไม่มีเวลาว่างเว้นหรือหยุดพัก อาจเพราะเป็นคนใช้ง่ายได้ดังใจแต่เจ้าตัวก็ต้องเหนื่อยสายตัวแทบขาด
- เหยียบเรือสองแคม ความหมาย: ทําทีเข้าด้วยทั้งสองฝ่าย อยู่กับฝ่ายไหน ก็เห็นด้วยหรือแสดงท่าทีเข้าข้างฝ่ายนั้น โดยตักตวงประโยชน์จากทั้งสองฝ่ายอย่างไม่บริสุทธ์ใจ
- เหยียบขี้ไก่ไม่ฝ่อ ความหมาย: คนเหยาะแหยะ ทำอะไรไม่จริงจัง ไม่ทุ่มเท ไม่เอาการเอางาน ทำอะไรไม่เป็นโล้เป็นพาย เจออุปสรรคนิดหน่อยก็ล้มเลิก ทำอะไรมักไม่สำเร็จแม้กระทั่งเรื่องง่ายๆ
- หูผีจมูกมด ความหมาย: รู้เรื่องอะไรได้เร็วทันท่วงที ไหวตัวทันเหตุการณ์ตลอด กล่าวคือผู้ที่รู้เรื่อง หรือเหตุการณ์ต่างๆ ได้อย่างรวดเร็วฉับพลันทันที
- หาเหาใส่หัว ความหมาย: นำพาปัญหาเรื่องเดือดร้อนมาสู่ตนเอง ทั้งๆ ที่เรื่องนั้นไม่ใช่เรื่องของตน แต่เข้าไปยุ่งจึงต้องเดือดร้อน
- หน้าไหว้หลังหลอก ความหมาย: ต่อหน้าทำเป็นดีแต่ลับหลังกลับคิดร้าย, ต่อหน้ามะพลับลับหลัง ตะโก ต่อว่า ใช้กับคนที่มีพฤติกรรมต่อหน้าเราอย่างหนึ่ง(ดี) แต่ลับหลังเรากลับทำอีกอย่างหนึ่ง(ไม่ดี)
- เห็นช้างขี้ ขี้ตามช้าง ความหมาย: การกระทำตนเยี่ยงผู้อื่นที่มีฐานะ และความพร้อมมากกว่าเรา โดยที่ไม่ได้คำนึงความสามารถทางการเงินหรือกำลังทรัพย์ของตนเอง หรือเห็นคนอื่นมีฐานะมีอำนาจร่ำรวย ตนเองก็ทำพฤติกรรมเหมือนกัน ทั้งๆ ที่ไม่มีกำลังทรัพย์เพียงพอ
- เห็นช้างเท่าหมู ความหมาย: อาการโกรธมากจนลืมตัวหรือขาดสติ แล้วทำอะไรลงไปโดยไม่เกรงกลัวผู้ใด
- หนีเสือปะจระเข้ ความหมาย: การที่หนีอันตรายหรือสิ่งเลวร้ายอย่างหนึ่ง แต่กลับเจออันตรายอีกอันหนึ่ง
- หนีร้อนมาพึ่งเย็น ความหมาย: การหนีจากที่ที่มีความเดือดร้อนมาอาศัยอยู่ในที่ที่มีความสงบสุข
- เห็นกงจักรเป็นดอกบัว ความหมาย: การเห็นผิดเป็นชอบ หรือเห็นสิ่งที่ไม่ถูกต้องว่าเป็นสิ่งที่ถูกต้อง สำนวนนี้นิยมใช้กับบุคคลที่มักทำในสิ่งที่ชั่วร้าย แต่เข้าใจไปเองว่าสิ่งนั้นดีงามและสมควรกระทำ
- หว่านพืชต้องหวังผล ความหมาย: ให้ผลประโยชน์แก่ผู้อื่นเพื่อหวังผลตอบแทน การทำอะไรที่ไม่ได้ทำให้เปล่าๆ ซึ่งหมายความว่าการกระทำของบุคคลคนหนึ่งหรือคณะหนึ่ง ที่ให้คุณประโยชน์กับผู้อื่น ก็เพื่อที่จะหวังผลตอบแทนกลับมาในอนาคตนั่นเอง
- หมูในอวย ความหมาย: สิ่งที่อยู่ในกำมือแล้ว จะทำอย่างไรกับสิ่งนั้นก็ได้ จะต้องการเมื่อไรก็ได้เมื่อนั้น หรือเอาชนะได้ง่ายๆ คำว่าหมู ถ้าใช้เป็นสำนวน หมายถึง ง่าย สะดวก ถ้าเป็น หมูในอวย ก็ยิ่งง่ายขึ้นไปอีก เหมือนกับรอให้กินหรือพร้อมที่จะให้กินได้ทุกเวลา
- หมูเขาจะหาม อย่าเอาคานเข้าไปสอด ความหมาย: การเข้าไปขัดขวางแทรกแซง ผลประโยชน์หรือขัดขวางการกระทำใดๆ ที่คนอื่นเขาทำอยู่ แล้วจวนใกล้จะประสบความสำเร็จอยู่แล้ว
- หมองูตายเพราะงู ความหมาย: ผู้ที่มีความชำนาญมีความสามารถในสิ่งใดก็ตาม ถ้าหากมีความประมาทก็อาจเกิดเหตุพลาดพลั้งถึงตายได้
- หนูตกถังข้าวสาร ความหมาย: ผู้ชายที่มีฐานะไม่ค่อยดี แต่เผอิญไปได้แต่งงานกับผู้หญิงที่ร่ำรวย หรือที่มีฐานะดี จึงมีความสุขใจ และสบายกาย ไม่ต้องทนลำบากตรากตรำทำงานให้เหน็ดเหนื่อยเมื่อยล้าอย่างเมื่อก่อนอีก
- หุงข้าวประชดหมา ปิ้งปลาประชดแมว ความหมาย: การกระทำที่เป็นการประชดประชันบุคคลใดบุคคลหนึ่ง โดยผู้ประชดต้องการทำให้รู้สำนึก แต่ผู้ที่ถูกประชดไม่ได้รู้สึกสำนึกแต่อย่างใด และกลับได้รับผลประโยชน์จากการประชดนั้น
- หนักไม่เอาเบาไม่สู้ ความหมาย: คนที่ไม่มีความอดทนที่จะทำการงาน เกียจคร้าน ไม่สู้งาน ไม่อดทน ไม่ชอบทำงานหนัก รักความสบาย
- หวังน้ำบ่อหน้า ความหมาย: ของที่ได้แน่นอนแล้วไม่เอา กลับไปคาดหวังกับสิ่งที่ยังมาไม่ถึง
- ให้ทุกข์แก่ท่าน ทุกข์นั้นถึงตัว ความหมาย: การทำอะไรไม่ดีไว้กับผู้อื่น สิ่งนั้นก็จะย้อนมาเกิดกับเราเหมือนกัน
หมวดหมู่ อ.
- อาบน้ำร้อนมาก่อน ความหมาย: คนที่เกิดก่อน มีอายุมากกว่า คนที่เกิดก่อนย่อมได้รู้ได้เห็นหรือเข้าใจอะไรๆ ก่อนคนที่เกิดที่หลัง ผ่านอะไรมามากกว่า สมบุกสมบันยิ่งกว่า มักจะเห็นโลกมามาก
- อาบเหงื่อต่างน้ำ ความหมาย: ผู้ที่ทำงานหนัก ตรากตรำด้วยความเหน็ดเหนื่อยโดยไม่ย่อท้อต่อความเหนื่อยยาก จนเหงื่อท่วมตัว
- อัฐยายซื้อขนมยาย ความหมาย: การได้รับสิ่งของหรือทรัพย์สินจากผู้ใดผู้หนึ่ง แล้วนำทรัพย์นั้นๆ มาใช้กับผู้นั้น โดยที่ตนเองไม่ต้องลงทุนอะไร
- อยู่บ้านท่านอย่านิ่งดูดาย ปั้นวัวปั้นควายให้ลูกท่านเล่น ความหมาย: เมื่อไปอาศัยอยู่ที่บ้านของใครก็ควรจะทำประโยชน์ให้กับเจ้าของบ้านนั้นบ้าง เพื่อเป็นการตอบแทนบุญคุณ
- อดเปรี้ยวไว้กินหวาน ความหมาย: การอดทนรอจังหวะเวลา มันคุ้มค่า อดใจไว้ก่อนเพราะหวังสิ่งที่ดีกว่าข้างหน้า
- อ้อยเข้าปากช้าง ความหมาย: สิ่งมีค่าหรือประโยชน์ที่ตกอยู่ในมือแล้วไม่ยอมคืน กล่าวคือการที่สิ่งของที่มีคุณค่า ตกไปในมือของผู้อื่นที่เขาต้องการมากๆ หรือเขาชอบอยู่แล้ว ก็ยากที่จะได้กลับคืนมา
- เอามะพร้าวห้าวไปขายสวน ความหมาย: แสดงความรู้หรืออวดรู้กับผู้ที่รู้เรื่องดีกว่า อวดฉลาดกับคนที่มีความรู้ ความชำนาญในสิ่งนั้นมากกว่าตน
- เอาเนื้อหนูไปปะเนื้อช้าง ความหมาย: เอาทรัพย์ หรือสิ่งของจากคนที่มีน้อยไปให้แก่ผู้ที่มีมากกว่า กล่าวคือ การที่เราเอาทรัพย์สินเงินทอง หรือสิ่งของบางอย่างจากคนที่มีเล็กๆ น้อยๆ ไปให้แก่ผู้ที่มีมากกว่า ซึ่งเป็นการที่ไม่สมควรอย่างยิ่ง มันเป็นการฝืนธรรมชาติ
- เอาพิมเสนไปแลกกับเกลือ เอาเนื้อไปแลกกับหนัง ความหมาย: การโต้ตอบหรือเอาเรื่องกับคนอันธพาลจะทำให้ตนเองเดือดร้อน ได้ไม่คุ้มเสีย เปลืองเนื้อเปลืองตัวไปเปล่าๆ
- เอามือซุกหีบ ความหมาย: หาเรื่องเดือดร้อนหรือความลำบากใส่ตัวโดยที่ตนไม่มีหน้าที่เกี่ยวข้องด้วย ซึ่งจะทำให้ได้รับอันตราย
- เอาไม้ซีกไปงัดไม้ซุง ความหมาย: ขัดขวาง คัดค้านผู้มีอำนาจ ฐานะสูงกว่า หรือผู้ใหญ่กว่า มักจะล้มเหลว ทำให้เดือดร้อน เสียหาย หรือได้รับอันตราย
- เอาหูไปนา เอาตาไปไร่ ความหมาย: แสร้งทำเป็นไม่รู้ไม่เห็น ไม่รับรู้ในสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่สนใจ เพื่อให้เรื่องหรือเหตุการณ์นั้นๆ ผ่านลุล่วงไป
- เอากุ้งฝอยไปตกปลากะพง ความหมาย: การนำเอาสิ่งของชิ้นๆ เล็กๆ หรือมีค่าเพียงเล็กน้อยไปแลกเปลี่ยนสิ่งของที่ชิ้นใหญ่กว่า มีค่ามากกว่า ก็คือการลงทุนเล็กๆ น้อยๆ แต่หวังได้กำไรมากๆ
- เอาใจเขามาใส่ใจเรา ความหมาย: ให้รู้จักเห็นใจผู้อื่น ให้รู้จักนึกถึงความรู้สึกของผู้อื่น คิดจะทำอะไรก็ต้องคำนึงถึงความรู้สึกของคนอื่นด้วย
- เอาทองไปรู่กระเบื้อง ความหมาย: การลดตัวไปทะเลาะ โต้ตอบกับคนพาล คนที่มีฐานะต่ำกว่า เป็นการกระทำที่ไม่สมควร มีแต่จะเสียศักดิ์ศรี