สำนวนสุภาษิตไทยหมวดหมู่ ก. กิ้งก่าได้ทอง
ความหมายสุภาษิตคำพังเพยกิ้งก่าได้ทอง
ที่มาของสำนวน กิ้งก่ามีความผูกพันกับสังคมไทยมาตั้งแต่อดีต ดังปรากฏในนิทานเรื่อง “มโหสถชาดก” เป็นเรื่องราวครั้งที่พระพุทธเจ้าเสวยพระชาติเป็น “มโหสถ” บัณฑิตเจ้าปัญญา รับราชการในพระเจ้าวิเทหราช ผู้เป็นราชาแห่งเมืองมิถิลา
เรื่องมีอยู่ว่า วันหนึ่งพระเจ้าวิเทหราชเสด็จประพาสอุทยานกับมโหสถ มีกิ้งก่าตัวหนึ่งเห็นทั้งคู่เดินมาด้วยกัน ก็ไต่ลงจากเสา มาทำท่าหมอบกราบอยู่เบื้องหน้าพระราชา เมื่อพระราชาเห็นดังนั้นจึงตรัสถามมโหสถว่า กิ้งก่าทำอะไร มโหสถจึงตอบไปว่า กิ้งก่าตัวนี้มาถวายบังคม จะถวายตัวแก่พระราชา พระเจ้าวิเทหราชเห็นว่า กิ้งก่าตัวนั้นเป็นกิ้งก่าแสนรู้ จึงตรัสว่าควรจะให้สิ่งตอบแทนกับมัน มโหสถจึงแนะนำให้พระราชาพระราชทานเนื้อให้มันกิน พระราชาจึงรับสั่งให้ราชบุรุษผู้เฝ้าอุทยานซื้อเนื้อมูลค่าครึ่งมาสก (หนึ่งมาสก มีค่าเท่ากับทองซึ่งน้ำหนักเท่าข้าวเปลือกสี่เมล็ด) มาให้มันกินทุกวัน เจ้ากิ้งก่ามีเนื้อกินทุกวัน ก็ทำความเคารพพระราชาและราชบุรุษเสมอ
ทว่าในวันหนึ่งเป็นวันอุโบสถ ไม่มีการฆ่าสัตว์ ราชบุรุษจึงไม่อาจหาเนื้อให้มันกินได้ จึงนำเหรียญทองราคาครึ่งมาสกที่พระราชาพระราชทานเป็นค่าเนื้อนั้น ผูกไว้ที่คอมันแทน ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาเจ้ากิ้งก่าก็คิดว่า ตนเองมีทรัพย์ คือเหรียญทอง เหมือนพระราชาแล้ว ก็ไม่จำเป็นต้องทำความเคารพพระราชาหรือใครอีก จึงขึ้นไปชูคออยู่บนซุ้มประตูอุทยาน วันหนึ่งพระราชามาประพาสสวนกับมโหสถอีกครั้ง พบเจ้ากิ้งก่าชูคออยู่บนซุ้มประตูอุทยาน ไม่ลงมาหมอบถวายบังคมเช่นเคย จึงไต่ถามราชบุรุษผู้เฝ้าสวน ได้ความว่าเมื่อเจ้ากิ้งก่าได้เหรียญทองไปแล้ว ก็ไม่ยอมทำความเคารพใครอีก จึงจะประหารเจ้ากิ่งก่า แต่มโหสถทัดทานไว้ พระราชาจึงลงโทษด้วยการเลิกพระราชทานเนื้อให้มันตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา
จากเรื่องราวดังกล่าว จะเห็นได้ว่าเจ้ากิ้งก่านั้นเมื่อได้เหรียญทอง จึงเกิดความทะนง ไม่ทำความเคารพผู้มีพระคุณเหมือนที่เคยเป็นมา ทำให้มันถูกลงโทษในท้ายที่สุด
สรุปความหมายของสำนวน ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 คือ คนที่ได้ลาภยศแล้วทะนงตนลืมฐานะเดิม พอมีเงินทอง แล้วทำตัวหยิ่ง จองหอง ทะนงตน ลืมกำพืด ฐานะเดิมของตน
ดังนั้นเมื่อเราได้มีทรัพย์สมบัติ มีชื่อเสียง มีคนยกย่องสรรเสริญอย่างที่ไม่เคยมีมาก่อนแล้ว ก็ไม่ควรยกตัวเหนือผู้มีพระคุณหรือผู้อื่นเหมือนกับเจ้ากิ้งก่า
ตัวอย่างการใช้สุภาษิตกิ้งก่าได้ทอง
- เพื่อนเตือนด้วยความหวังดีนะ อย่าทำตัวเป็นกิ้งก่าได้ทอง ลาภยศตำแหน่งที่ตรงนี้ไม่ใช่ของเธอ ตอนนี้เธออยู่ในฐานะผู้รักษาการแทน ซักวันเจ้าของตำแหน่งจริงๆ เขาก็จะมา
- คนที่เหมือนข้าวเต็มรวง อยู่ที่ไหน ไม่ว่า ยืนหรือเดินหรือนั่ง ก็ล้วนงดงามน่าเลื่อมใส ใครที่ยังมีพฤติกรรมเป็นคางคกขึ้นวอ หรือกิ้งก่าได้ทอง ควรจะดูแบบอย่างนี้ไว้ บางครั้งจะช่วยให้หลุดพ้นออกจากความเสื่อมได้
- นิทานเรื่องนี้เป็นที่มาของสำนวน กิ้งก่าได้ทอง เปรียบเปรยคนได้ดีหรือมีทรัพย์สินเพียงเล็กน้อยแล้วทำเย่อหยิ่งจองหอง
- “กิ้งก่าได้ทอง” เวลากล่าวถึงคนที่เคยยากลำบาก หรือไม่เคยมีอะไรมาก่อน พอประสบความสำเร็จเล็กๆ น้อยๆ หรือได้รับคำสรรเสริญเยินยอ ก็วางตนเหมือนอยู่เหนือผู้อื่น ยกตนข่มท่าน ลืมฐานะเดิมของตน ทั้งที่ก่อนหน้านั้นไม่เคยเป็นมาก่อน
- เขาคงไม่เคยได้ไปเที่ยวต่างประเทศ ได้ข่าวว่าถูกรางวัลได้ไปเที่ยวญี่ปุ่นฟรี แค่นี้ทำตัวเป้นกิ้งก่าได้ทอง