สำนวนสุภาษิตไทยหมวดหมู่ ถ. เถรส่องบาตร
ความหมายสำนวนสุภาษิตคำพังเพยเถรส่องบาตร
ที่มาของสำนวน มีเรื่องเล่าถึงที่มาของ “เถรส่องบาตร” ว่าวัดแห่งหนึ่งมีพระเถระน่านับถือในศีลวัตรปฏิบัติ จึงมีหมู่ชนเดินทางมากราบไหว้ด้วยความศรัทธาแทบไม่เว้น เรื่องเถรส่องบาตรมีดังนี้ มีพระเถระเจ้าสำนักปฏิบัติแห่งหนึ่งท่านเป็นผู้ที่เคร่งครัดในพระวินัยยิ่งนัก ด้วยเหตุดังกล่าวก่อนจะออกบิณฑบาตโปรดสัตว์ประจำวันตอนฟ้าสางๆ ท่านมักจะยกบาตรขึ้นส่องกับแสงสว่าง เพื่อจะตรวจดูว่าบาตรลูกนี้มีรูรั่วหรือไม่? ส่วนพระลูกวัดไม่ทราบความมุ่งหมาย และมิได้ไต่ถามถึงเหตุผล ก็นึกเอาเองว่าการยกเอาก้นบาตรขึ้นให้แสงอาทิตย์ส่องนั้น เป็นพิธีกรรมอย่างหนึ่งในการปฏิบัติกรรมฐาน ครั้นเห็นผู้นำยกบาตรขึ้นส่องดู พวกเขาก็ยกบาตรขึ้นส่องดูตามไปด้วยเป็นแถว แต่ก็มิได้ยกขึ้นดูรูรั่วของบาตรเลย เพียงแต่ยกขึ้นมองๆเป็นพิธีเท่านั้นเอง ครั้นเวลาล่วงกาลนานมาประเพณีเถรส่องบาตรจึงระบาดไปทั่วในหมู่นักปฏิบัติกรรมฐานสืบต่อกันมา โดยมิได้มีเจตนาดูรูรั่วของบาตรแต่อย่างใด จนเป็นเรื่องเล่าขานต่อๆกันมาจนทุกวันนี้
สรุปความหมายของสำนวน ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 คือ คนที่ทำอะไรตามคนอื่นเขา ทั้งๆ ที่ไม่รู้เรื่องรู้ราว เห็นคนอื่นเขาทำ ก็ทำตามๆ กันโดยไม่รู้ที่มาที่ไป กล่าวคือคนบางคนทำตามอย่างบุคคลอื่น เพราะมองดูว่ามันเท่ห์ หรือสวยงามทั้งๆ ที่ไม่รู้ที่มาที่ไปว่าที่เขาทำอย่างนั้นเพราะสาเหตุอะไร
ตัวอย่างการใช้สุภาษิตเถรส่องบาตร
- จากเรื่องเถรส่องบาตรดังกล่าว เป็นคติธรรมที่เล่าขานกันมาเป็นนิทานพื้นบ้าน เพื่อสอนให้รู้ว่า การถือปฏิบัติสืบกันมา บอกกล่าวกันมา ฟังข่าวกันมา อย่างไม่รู้เหตุรู้ผล ไม่รู้จริง ไม่รู้จักไต่สวนสอบสวนและไม่ถามไถ่ผู้รู้ ไม่รู้จักนำมาศึกษาค้นคว้าทดลองปฏิบัติการด้วยตนเอง อย่างมีสติปัญญา จึงนำไปสู่ความงมงาย เกิดโมหะจิต ให้ประพฤติปฏิบัติผิดแผกไปจากบัณฑิตที่มีธรรม
- การแต่งกายของวัยรุ่นสมัยใหม่ การทำผมทรงต่างๆ กระทำตามโดยไม่ทราบที่มาที่ไป เห็นเขาทำก็ทำตามอย่างไป ทั้งๆ ที่ตนเองก็ไม่ใช่ดาราไม่จำเป็นที่จะต้องทำอย่างนั้นให้สิ้นเปลืองโดยเปล่าประโยชน์
- ประเพณีก็คือกิจกรรม การประพฤติต่างๆ ที่มีการปฎิบัติสืบถอดกันมานาน แต่คนในปัจจุบันก็มักจะทำตามประเพณีที่เขาว่าไว้ ทำตามๆกันไปเหมือนเถรส่องบาตร แต่ไม่รู้ว่าแท้จริงแล้วเขาทำเพื่ออะไร
- ลูกเอยการเลียนแบบอย่างเป็นสิ่งทำได้ ถ้าเรารู้ที่มาที่ไปของสิ่งเหล่านั้นว่าดี และถูกต้อง ไม่ใช่ลอกเลียนแบบ แบบเถรส่องบาตร โดยเราไม่รู้จักที่มาที่ไปว่าสิ่งใดควรสิ่งใดไม่ควร
- นักลงทุนในตลาดหุ้นที่ขึ้นชื่อว่าแมงเม่าทำตัวเหมือนเถรส่องบาตร เห็นใครซื้อก็ซื้อตาม ทำตามเซียน ไม่มีจุดยืนของตัวเอง รับรองเจ๊งแน่ๆ แบบนี้