สำนวนสุภาษิตไทยหมวดหมู่ ส. สูงเท่านกเขาเหิน
ความหมายสำนวนสุภาษิตคำพังเพยสูงเท่านกเขาเหิน
ที่มาของสำนวน มาจากนิทานชาดกเรื่องพระยากง – พระยาพาน
มีพญากงเป็นเจ้าเมืองนครชัยศรี มีพระมเหสีรูปโฉมงดงามเมื่อพระมเหสีทรงพระครรภ์ โหรหลวงได้ทำนายว่าจะได้พระราชโอรสเป็นผู้มีบุญ และจะได้เป็นใหญ่ภายหน้า แต่จะเป็นผู้ฆ่าพระราชบิดา เมื่อครบกำหนดพระมเหสีก็ประสูติพระกุมาร ขณะที่ข้าราชบริพารได้เอาพานไปรองรับ บังเอิญหน้าผากของพระกุมารกระทบขอบพานเป็นแผล พญากงได้สั่งให้นำพระกุมารไปทิ้งตามยถากรรม ยายหอมไปพบเข้าจึงนำไปเลี้ยงไว้ และ ตั้งชื่อว่า “พาน” ครั้นพานโตขึ้นยายหอมก็นำไปฝากให้เล่าเรียนที่วัดโคกยายหอม พานเป็นเด็กฉลาด สมภารวัดผู้เป็นอาจารย์จึงรักใคร่เอ็นดูมีวิชาอะไรก็สอนให้หมด
อาจารย์ได้นำพานไปฝากให้เข้ารับราชการกับพระยาราชบุรี ที่เมืองราชบุรี พานเป็นคนปัญญาดี เรียบร้อย และ ขยัน จึงเป็นที่โปรดปรานของพระยาราชบุรีมาก จนถึงกับรับไว้เป็นโอรสบุญธรรม สมัยนั้นเมืองราชบุรีขึ้นกับเมืองนครชัยศรี พระยาราชบุรีต้องส่งเครื่องบรรณาการทุกปี พญาพานเป็นผู้มีฝีมือในการรบ จึงชักชวนให้พระยาราชบุรีแข็งเมือง พญายาพานเป็นแม่ทัพออกไปรบกับพญายากง ทั้งสองทำยุทธหัตถีกัน
ในที่สุดพญากงก็ถูกฟันด้วยของ้าวคอขาดตายในที่รบ เมื่อพญายาพานเข้ายึดเมืองนครชัยศรีได้แล้ว ย่อมได้ทั้งราชสมบัติตลอดจนพระมเหสีของพญายากงด้วย แต่ในขณะที่จะเข้าไปหาพระมเหสีนั้น เทวดาได้แปลงกายเป็นแมวแม่ลูกอ่อนให้ลูกกินนมขวางประตูไว้ แล้วร้องทักเสียก่อน พญายาพานจึงได้อธิษฐานว่า ถ้าพระมเหสีเป็นแม่ของตนจริงก็ขอให้มีน้ำนมไหลซึมออกมา ก็เห็นน้ำนมไหลออกมาจริง จึงได้รู้ว่าทั้งสองเป็นแม่ลูกกัน
พญายาพานต้องทำปิตุฆาตฆ่าพระราชบิดา เพราะยายหอมปิดบังความจริงไม่บอกให้รู้ ด้วยโทสจริตเข้าครอบงำ และ กรรมนั้นบังตา ทำให้ขาดการยั้งคิด จึงสั่งให้นำยายหอมไปฆ่าเสีย ต่อมาด้วยความสำนึกผิด ที่ได้ฆ่าพระราชบิดาและยายหอมผู้มีพระคุณ จึงได้สร้างพระเจดีย์ขนาดใหญ่ สูงชั่วนกเขาเหิน คือองค์พระปฐมเจดีย์ เพื่อเป็นการล้างบาปที่ฆ่าพระราชบิดาให้บรรเทาลงบ้างและสร้างพระประโทนเจดีย์ เพื่อล้างบาปที่ฆ่ายายหอม
สรุปความหมายของสำนวน ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 คือ อยู่ในระดับความสูงเท่าที่นกเขาบิน เป็นระยะความสูงที่สุดเท่าที่นกเขาจะบินได้ ว่าสูงเท่านกเขาเหิน หรือสูงชั่วนกเขาเหิน
ตัวอย่างการใช้สุภาษิตสูงเท่านกเขาเหิน
- การใช้ชีวิตด้วยการมองโลกในแง่ดีมีแต่ได้ดี ยิ่งถ่อมตัวยิ่งเหมือนสูงเท่านกเขาเหิน ยิ่งถ่อมตัวยิ่งขึ้นสูง ยิ่งหยิ่งจองหองยิ่งลงต่ำ
- เพราะมนุษย์เรามีวิวัฒนาการ รู้จักการพัฒนาเทคโนโลยีต่างๆในการก่อสร้างอาคารสูง ทำให้ปัจจุบันมีตึกระฟ้าสูงเท่านกเขาบินอยู่เป็นจำนวนมาก
- หมื่นพรหมสมพัตสรหรือเสมียนมี กวีศิษย์สุนทรภู่ ในสมัยรัชกาลที่ 3 บรรยายไว้ในนิราศพระแท่นดงรังว่า “พระประทมของบรมกษัตริย์สร้าง เป็นพระปรางค์ใหญ่โตรโหฐาน สูงเท่านกเขาเหินเกินทยาน พระยาพานก่อสร้างไว้ล้างกรรม เธอหลงฆ่าบิตุรงค์ทิวงคต เขารู้หมดเรื่องความไม่งามขำ เธอทำผิดคิดเห็นไม่เป็นธรรม จึงกลัวกรรมก่อสร้างพระปรางค์ทอง”
- ตอนเด็กๆ ฉันเคยเล่นว่าวกับเพื่อนและพยายามจะปล่อยว่าวให้สูงเท่านกเขาบินแต่ก็ไม่เคยทำได้เลยสักครั้ง
- ผมและภรรยาเคยมากับครอบครัวตอนเด็กๆ ทั้งคู่ เราเลยอยากพาลูกมาไหว้พระและรู้จักสัญลักษณ์ของจังหวัดนครปฐม ผมเล่าถึงความสูงของยอดเจดีย์ว่าสูงเท่านกเขาเหิน ส่วนบริเวณรอบองค์พระปฐมเจดีย์มีรูปปั้นตุ๊กตาศิลาจีนขนาดพอๆ กับเด็กๆ และเจ้าลูกชายผมชอบตีระฆังในวัดมาก ไม่เคยพลาดเลยสักครั้ง